پژوهشگران مرکز کوانتوم دانشگاه صنعتی شریف با طراحی و پیادهسازی نخستین شبکه توزیع کلید کوانتومی (QKD) در تهران، دستاوردی راهبردی را در عرصه امنیت سایبری رقم زدند. این پروژه که با حمایت معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان اجرا شده است، ایران را در میان کشورهای معدودی قرار میدهد که توانستهاند به زیرساختهای عملیاتی ارتباطات کوانتومی دست یابند؛ فناوریای که نقشی حیاتی در آینده دولت الکترونیک، نظام بانکی و خدمات درمانی خواهد داشت.
حرکت راهبردی در امنیت سایبری؛ ایجاد نخستین شبکه کوانتومی ایرانی
فناوری توزیع کلید کوانتومی بر پایه اصول مکانیک کوانتومی عمل میکند و امکان انتقال کلیدهای رمزنگاری را با استفاده از فوتونها (ذرات نور) فراهم میآورد. ویژگی منحصربهفرد این فناوری آن است که هرگونه تلاش برای شنود یا دستکاری در مسیر انتقال دادهها بلافاصله قابل شناسایی خواهد بود. به همین دلیل، QKD در حال حاضر یکی از امنترین شیوهها برای تبادل اطلاعات محسوب میشود و کشورهای پیشرو در حوزه فناوریهای نوین، سرمایهگذاری گستردهای بر روی آن انجام دادهاند. پژوهشگران این دانشگاه موفق شدهاند شبکه توزیع کلید کوانتومی (QKD) را طراحی و در کلانشهر تهران پیادهسازی کنند. این دستاورد که در مرکز کوانتوم شریف و با پشتیبانی «ستاد اقتصاد دانشبنیان دیجیتال، اتصالپذیری و ارتباطات» معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری به سرانجام رسیده، گامی مهم در توسعه زیرساختهای ارتباطی امن به شمار میرود.
دکتر جواد صالحی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف و مجری این پروژه، در تشریح ابعاد فنی طرح اظهار داشت: «شبکه طراحیشده مجهز به تجهیزات پیشرفته شامل گیرنده و فرستندههای کوانتومی و سوئیچهای نوری است. در این پروژه از باند O در فیبر نوری برای برقراری ارتباطات کوانتومی بهره گرفتهایم که این قابلیت را دارد تا در کنار ارتباطات کلاسیک به صورت همزمان فعالیت کند، بدون آنکه امنیت اطلاعات به خطر بیفتد.»
وی با اشاره به اینکه طراحی شبکه بر اساس استفاده از زیرساختهای فیبر نوری موجود در تهران انجام شده است، افزود: «این راهکار سبب میشود که بدون نیاز به ایجاد بستر فیزیکی جدید، بتوانیم امنیت ارتباطات کوانتومی را در سطح کلانشهرها توسعه دهیم.»
به گفته دکتر صالحی، این موفقیت علمی، ایران را در ردیف کشورهای معدودی قرار داده است که توانستهاند به مرحله پیادهسازی عملیاتی QKD برسند. لازم به ذکر است کشورهای چین، آلمان، ژاپن و آمریکا از جمله پیشگامان این فناوری هستند و اکنون ایران نیز با این دستاورد در مسیر رقابت جهانی قرار گرفته است.
پیادهسازی این شبکه میتواند امنیت تبادل اطلاعات در بخشهای حیاتی همچون دولت الکترونیک، نظام بانکی و خدمات بهداشتی و درمانی را به طور چشمگیری ارتقا بخشد. در این حوزهها هرگونه نفوذ یا حمله سایبری میتواند تبعات جدی به همراه داشته باشد، بنابراین بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند ارتباطات کوانتومی یک ضرورت راهبردی است.
از سوی دیگر، این پروژه نه تنها جنبه علمی و فناورانه دارد، بلکه بستر مناسبی برای توسعه کسبوکارهای دانشبنیان در حوزه فناوریهای کوانتومی ایجاد خواهد کرد. تیم پژوهشی مرکز کوانتوم شریف اعلام کرده است که در برنامههای آینده خود آزمایشهای میدانی گسترده، بررسی عملکرد در شرایط واقعی و توسعه شبکه به سایر کلانشهرهای کشور را در دستور کار قرار داده است.
این دستاورد در شرایطی حاصل شده است که امنیت سایبری به یکی از مهمترین دغدغههای جهانی تبدیل شده و جنگهای نوین سایبری نقش پررنگی در معادلات بینالمللی دارند. ورود ایران به حوزه زیرساختهای ارتباطات کوانتومی، نشاندهنده ظرفیت بالای علمی و پژوهشی کشور در توسعه فناوریهای پیشرفته و نیز گامی مهم برای افزایش تابآوری دیجیتال در برابر تهدیدات روزافزون سایبری است.
به نظر کارشناسان، تحقق چنین پروژههایی میتواند ایران را به یکی از قطبهای منطقهای در حوزه فناوریهای کوانتومی بدل سازد و علاوه بر ارتقای امنیت ملی، زمینهساز توسعه فناوریهای همگرا مانند اینترنت کوانتومی، سامانههای پیشرفته بانکی و شبکههای درمانی هوشمند شود.
