گزارش سومین نشست کمیته بین‌المللی استانداردسازی فناوری‌نانو

مقدمه
بی‌تردید یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های توسعه هر صنعت و فناوری مبحث استاندارد است؛
چرا که بدون وجود استانداردهای اطمینان‌‌بخش امکان ارزیابی ادعاهای عرضه‌‌کنندگان
کالا و خدمات وجود ندارد و مشتریان در انتخاب محصولات مورد نیاز خود دچار سردرگمی و
نگرانی خواهندشد. این مسئله در مورد فناوری‌نانو به‌دلیل ویژگی‌های ذاتی و پیچیدگی‌‌های
خاص آن دوچندان می‌‌شود. از این رو سازمان بین‌‌المللی استانداردسازی فناوری‌نانو
(ISO) ، در نوامبر سال ۲۰۰۵ کمیته فنی ویژه‌‌ای را برای تدوین استانداردهای فناوری‌نانو
با عنوان ISO/TC229 ایجاد نمود. این کمیته دارای ۲۸ کشور عضو اصلی و هشت کشور عضو
ناظر است که خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران عضو اصلی این کمیته است. دبیرخانه دائمی
آن در انگلیس و در مؤسسه BsI قرار دارد.
ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو با مشارکت مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در
تیرماه ۱۳۸۵ کمیته فنی متناظر استانداردسازی فناوری‌نانو (ISIRI/TC229)را ایجاد
نمود که در ارتباط تنگاتنگ با کمیته بین‌المللی استانداردسازی فناوری‌نانو بوده، در
فعالیت‌های آن مشارکت دارد.
سومین نشست دوره‌‌ای کمیته بین‌‌المللی استانداردسازی فناوری‌نانو (ISO/TC229) در
تاریخ ۱۷-۱۲ آذرماه ۱۳۸۵ در شهر سئول کشور کره جنوبی برگزار شد و نمایندگان کمیته
فنی متناظر استانداردسازی فناوری‌نانو (ISIRI/TC229) از طرف جمهوری اسلامی ایران در
این نشست شرکت کردند. در اینجا خلاصه‌‌ای از مباحث مطرح شده در این نشست برای اطلاع
علاقه‌مندان می‌‌آید.
میزان حضور و فعالیت کشورها در نشست سوم کمیته ISO/TC229
آمریکا و ژاپن با بیشترین تعداد حدود ۲۰ نفر شرکت‌کننده و حضور فعال، راهبری بیشتر
کارگروه‌ها را برعهده داشتند. کانادا، انگلیس، چین و آلمان با حدود ده نفر بعد از
آمریکا و ژاپن بیشترین تعداد را داشتند. کانادا هم خوب و فعال عمل می‌کرد. از کشور
کره هم شش نفر در این امر مشارکت فعالی داشتند و از سایر کشورهای عضو، از یک تا سه
نفر حضور داشتند که در این بین ایران حضور خوبی داشت. از هیچ یک از کشورهای همسایه
نماینده‌‌ای حضور نداشت به ویژه از روسیه، هند و ترکیه نماینده شرکت نکرده بود.
رژیم آشغالگر قدس هم با اینکه عضو اصلی کمیته است، نماینده‌ای نداشت.
کشورهای تولید کننده محصولات در تلاشند که سریعاً استانداردهایی را با دیدگاه‌های
خود به تصویب برسانند تا برای وارد کردن محصولات خود به بازار با مشکل مواجه نشوند.

الف) گزارش نشست کارگروه WG1 (واژه‌شناسی و تدوین اصطلاحات)، چهارشنبه ۶ دسامبر
۲۰۰۶
با توجه به محدودیت نفرات تنها امکان حضور در جلسه راهبردی آن (Strategic Meeting)
فراهم بود. بحث آن یافتن ادبیاتی واحد در زمینه فناروی نانو بود و در مباحث اختلاف
نظرهای زیادی وجود داشت.
قرار شد ویرایش انگلیسی درخت علم و فناوری‌نانو که در ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو
در ایران تهیه شده است، برای این کارگروه فرستاده شود تا دیگر کشورها هم نظر بدهند
و از آن به عنوان یک مبنای دسته‌بندی استفاده شود.
با وجود اینکه بحث واژه‌شناسی (Terminology) به لحاظ زبانی وابسته به کشورهای
انگلیسی زبان است، ولی کشورهایی مثل چین نیز در این عرصه فعالیت‌هایی کرده بودند،
همچنین ژاپنی‌ها کاری را در مورد واژه‌شناسی نانولوله‌های کربنی انجام داده بودند.

ب) گزارش نشست کارگروه WG2 (مترولوژی، اندازه‌گیری و مشخصه‌یابی نانومواد)، سه‌شنبه
۵ دسامبر ۲۰۰۶
استاندارد نانولوله کربنی را آمریکا و ژاپن در جلسه قبل پیشنهاد کرده بودند و در
جلسات تخصصی کارگروه نیز در بین دو اجلاس بحث و جمع‌بندی شده بود.
رئیس کارگروه WG2 پیشنهاد کرد که برای تهیه استاندارد نانوذرات همان روش نانولوله
کربنی در نظر گرفته شود که با مخالفت نماینده ایران مواجه شد؛ چرا که در مورد
نانولوله‌‌های کربنی به عنوان مورد مشخص و مطالعه شده، شاید تصمیم درستی گرفته شده
است؛ ولی این روش در مورد نانوذرات درست نیست و باید ابتدا با یک تقسیم‌بندی و دسته‌بندی
درست از حوزه نانوذرات صورت گیرد، تا در هر دسته با توجه به ویژگی‌ها روش درست
ترسیم شود. نماینده کانادا از این نظر حمایت کرد و به پیشنهاد او یک گروه مطالعاتی
برای مطالعه‌ روی نانوذرات و دسته‌بندی و تعیین اولویت آنها صورت گرفت. ایران و چند
کشور دیگر در گروه مطالعاتی نانوذرات ثبت‌نام کردند و قرار شد قبل از نشست برلین
این مطالعات انجام و در یک نشست اختصاصی جمع‌بندی و در نهایت نتایج به نشست برلین
ارائه شود.
برخی کشورها هم به‌دلیل ورود محصولاتشان به بازار مورد خاصی را برای کار پیشنهاد می‌دادند؛
مثلاً ژاپنی‌ها نانوذرات طلا و کره‌ای‌ها نانوذرات نقره را پیشنهاد می‌کردند که با
توجه به پیشنهاد تشکیل گروه مطالعاتی نانوذرات این پیشنهادها پذیرفته نشد.
یکی دیگر از پیشنهادهای ارائه شده به WG2 تشکیل یک گروه مشاوره مترولوژی از متخصصان
مراکز مترولوژی برای رئیس کارگروه WG2بود که با آن مخالفت شد؛ چرا که این بحث اظهار
نظر را از قالب کمیته ISO/TC229 خارج می‌کند. ولی با پیشنهاد تشکیل یک گروه
مطالعاتی در زمینه مترولوژی و ارائه نتیجه کار به نشست برلین ، موافقت شد.
یکی از بحث‌های چالشی این کارگروه تعیین یک مقیاس استاندارد جهانی برای یک نانومتر
بود. ظاهراً برخی کشورها مثل ژاپن در این زمینه کارهایی کرده‌اند و ادعاهایی دارند.

ج) کارگروه WG3، سه‌‌شنبه و چهارشنبه ۵ و ۶ دسامبر ۲۰۰۶
در کارگروه WG3 قصد بر این بود که با توجه به مستنداتی که قبلاً کشورهای عضو به
کمیته TC229 ارائه داده بودند، مسیرنمای (Road Map) بحث امنیت محیط کار (Workplace
Safety and Health) تهیه شود.
پس از ارائه قالب کلی این مسیرنمای و اعمال پیشنهادهای اصلاحی و لازم، افراد مشارکت‌کننده
در کارگروه به پنج زیرگروه تقسیم شدند و هر کدام یکی از مستندات ارائه شده را که
تشکیل دهنده بخشی از مسیرنمایی کلی بود را نقد و بررسی کردند. نتیجه بحث و بررسی
زیرگروه‌ها در مورد بخش‌های مختلف Road map نانوذرات رها شونده در محیط‌ کار جمع
بندی و قرار شد برای اظهارنظر مجدد، به اعضای کمیته TC229 ارسال شود.
اولویت‌های کاری آینده کارگروه WG3 بررسی شد و در این مسیر برخی از سرفصل‌های کاری
سازمان OECD و استانداردهای اروپا CEN مطرح و روی آنها بحث شد.
د) گزارش جلسه رسمی جمع‌‌بندی نشست (Plenary Session)، پنجشنبه ۷ دسامبر ۲۰۰۶

جلسه رسمی و جمع‌بندی روز پنجشنبه برگزار شد؛ برنامه فشرده از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۴
بعد از ظهر پیش‌بینی شده بود که بخش‌های مختلفی داشت.
در ابتدای جلسه کشورهای عضو اصلی، کشورهای عضو ناظر، و همسایگان کمیته ISO/TC229 یا
Liaisons حضور و غیاب شدند. از ۲۹ کشور عضو تنها ۲۸ کشور حضور داشتند و غایبان مهم
روسیه، هند، آفریقای جنوبی و رژیم اشغالگر قدس بودند. سپس آخرین تغییرات کمیته
ISO/TC229 از لحاظ تعداد اعضا بررسی شد که اعضا اصلی نسبت به نشست ماه ژوئن سال
۲۰۰۶ در توکیو تفاوتی نکرده بود؛ ولی برخی از مجموعه‌‌های استانداردسازی مرتبط به
عنوان Liaison به ISO/TC229 پیوسته بودند. در بخش بعدی گزارش نشست توکیو مطرح و
تصویب شد.
در ادامه، همکاری با سایر مؤسسات استانداردسازی و کمیته‌های دیگر ISO مرتبط با نانو
مورد بررسی قرار گرفت. برخی از این کمیته‌ها عبارتند از:
TC150/TC24/TC184/TC194/TC207/ANF.
سپس سه کارگروه تخصصی کمیته TC229 نتایج کار خود را در طول سه روز نشست ارائه کردند.

موضوع بعدی جلسه ارائه گزارش فعالیت فناوری‌نانو و استانداردسازی ایران بود. گزارش
مختصر ولی بسیار تأثیرگذاری بود که در حدود ۱۰ دقیقه ارائه شد. در آن به توانمندی‌های
انسانی، تجهیزاتی و صنعتی ایران و تشکیل کمیته متناظری برای پیگری فعالیت کمیته
TC229 در ایران اشاره شد و اینکه ایران بعد از این در بحث استانداردسازی مشارکت
بسیار فعالی خواهد داشت. نمایندگان اغلب کشورها بعد از جلسه به سراغ هیئت ایرانی
آمدند و ضمن ابراز شگفتی ، برنامه ایران را تحسین کردند و سئوالات بیشتری در مورد
فعالیت‌های ایران پرسیدند.
در پایان جلسه دبیر کمیته آقای Jose Alcorta مصوبات کمیته را یک به یک خواندند و
اعضای کمیته نظر خود را به صورت موافق، مخالف و یا ممتنع اعلام ‌‌کردند.
گزارش بازدید از مرکز نانوساخت کره (KANC) SPM، جمعه ۷ دسامبر ۲۰۰۶
این مرکز یک مرکز پیشرفته با هدف تجاری‌سازی فناروی نانو و بر اساس الگوی جالبی
تشکیل شده بود که علاوه بر حمایت دولتی از فرایند تجاری‌سازی، شرکت‌های صنعتی و
دانشگاه‌ها نیز در آن مشارکت داشتند و هر کدام از این دانشگاه‌ها و صنایع در آن
سهمی داشتند و به تناسب سهم خود از امکانات آن استفاده می‌کردند. سرعت عمل کره‌ای‌ها
در ایجاد این مرکز شگفت‌انگیز بود. در سال ۲۰۰۳ تصمیم گرفته و بر اساس آن در سال
۲۰۰۴ ساختمان آن را ساخته بودند که مجموعه بسیار عظیمی است و در سال ۲۰۰۵ آن را با
تجهیزات پیشرفته تجهیز کرده بودند. اغلب تجهیزات پیشرفته آن از شرکت‌های ژاپنی
خریداری شده بود. محل استقرار مرکز Nanofab هم در منطقه ویژه‌ای که کار آن R&D و
تجاری‌سازی R&D بود قرار داشت و یک خوشه تجاری سازی در آنجا ایجاد شده بود. از جمله
این مراکز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: Bio Center، R&DB Center Gyeonggi و
Gyeonggi Small Business Centerو Advanced Institute of Convergence Technology
این مرکز از چندین بخش تشکیل شده بود؛ در طبقه اول سیستم‌های پشتیبانی و سیستم‌های
لرزه‌گیر ودر طبقه دوم تجهیزات پیشرفته از جمله اتاق‌های تمیز (Clean room) های
مختلف از کلاس صد هزار تا یک وجود داشت.
در بخش دیگر مرکز، شرکت‌های Spin off قرار داشتند؛ این شرکت‌ها حالت انکوباتوری
داشتند و با تخفیف از امکانات این مجموعه استفاده می‌کردند. عده زیادی از پرسنل این
مرکز از شرکت‌های صنعتی آمده بودند و در چند ماه حضور خود در این مرکز برخی آموزشی‌ها
را می‌دیدند یا مشغول انجام پروژه R&D شرکت خود که به این تجهیزات نیاز دارد، بودند.
درآمد مرکز از محل خدمات، سالانه ۲۵ میلیون دلار بود که در حال افزایش بود.