تمرکز بر صنایع موجود در پژوهشکده فناوری‌نانو ‏دانشگاه‌ امیرکبیر

در سال‌های اخیر شاهد تأسیس و فعالیت ‏پژوهشکده‌هایی با عنوان فناوری‌نانو در دانشگاه‌ها ‏و مراکز پژوهشی کشور بوده‌ایم. ‏
به منظور آشنایی متخصصان صنایع و محققان ‏دانشگاهی با توانمندی‌های این مراکز، قصد معرفی ‏آنها را داریم. در این راستا مصاحبه‌ زیر با دکتر ‏کتباب، رئیس پژوهشکده فناوری‌نانوی ‏دانشکاه‌امیرکبیر صورت گرفته‌ است. ‏
 

جناب آقای دکتر کتباب لطفاً ابتدا از سابقه فعالیت ‏و ساختار سازمانی پژوهشکده توضیحاتی ارایه ‏فرمایید. ‏
با توجه به اهمیت و گسترش روزافزون ‏فناوری‌نانو در زمینه‌های مختلف علمی و فنی ‏دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سال گذشته، تصمیم ‏گرفت پژوهشکده علوم – مهندسی فناوری‌نانو را ‏در دانشگاه تأسیس کند و عمدتاً هدف از تأسیس ‏آن، تمرکز بخشیدن به فعالیت‌های پژوهشی و ‏مرتبط کردن دانشگاه صنعتی امیرکبیر با سایر ‏دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط با فناوری‌نانو ‏بود. این پژوهشکده فعالیت خود را از سال ۱۳۸۵ ‏به صورت یک شورای هفت نفره شروع کرد و ‏اولویت‌های پژوهشکده مشخص و تدوین شد ‏وموافقت اصولی پژوهشکده تحت عنوان ‏پژوهشکده «فناوری‌نانو امیرکبیر» مورد موافقت ‏وزارت علوم قرار گرفت. ‏
گروه‌های پژوهشی که پژوهشکده فعالیت ‏خود را با آنها آغاز کرد و در حال انجام آنهاست ‏عبارتند از: گروه نانومواد، گروه نانوفراورش و ‏گروه نانومهندسی. ‏
این گروه‌ها فعالیت‌های خود را بر اساس آن ‏ضوابطی که توسط شورا تعیین شده انجام می‌دهند ‏و عمده رسالت پژوهشکده و گروه‌های پژوهشی ‏اجرای طرح‌های کاربردی و صنعتی است و به ‏پروژه‌های دانشجویی کاری ندارد. ‏
آیا دانشکده‌های دانشگاه زیر مجموعه ‏پژوهشکده هستند؟
دانشکده‌ها زیرمجموعه‌های پژوهشکده ‏نیستند. ما از اعضای هیئت علمی و اساتیدی که در ‏دانشکده‌های مختلف که مرتبط با فناوری‌نانو ‏هستند، استفاده می‌کنیم و متناسب با زمینه ‏تحقیقات‌شان، این افراد در یکی از سه گروه ‏فعالیت دارند. بنابراین دانشکده‌ها زیرمجموعه ‏نیستند؛ بلکه ما از تجهیزات و امکانات آنها استفاده ‏می‌کنیم. ‏
سیاست‌ها و اهداف کلی پژوهشکده چیست؟
در واقع اهداف پژوهشکده را به صورت ‏کوتاه‌مدت و اهداف بلندمدت پنج ساله تدوین ‏کردیم. اهداف بلند مدت پژوهشکده به این ‏صورت است که می‌خواهیم پژوهشکده ‏دانشگاه‌امیرکبیر فعالیت‌های خودش را در قالب ‏طرح‌های صنعتی به منظور تدوین دانش فنی و ‏کاربردی در رابطه با فناوری‌نانو انجام دهد. ‏
اهداف بلندمدت پژوهشکده، تأسیس یک ‏آزمایشگاه مرکزی مجهز در دانشگاه صنعتی ‏امیرکبیر، به منظور سرویس‌دهی به پژوهشگرهای ‏دانشگاه و سایر پژوهشکده‌های خارج از ‏دانشگاه‌است و ابزارهای لازم برای اجرای ‏پروژه‌های تحقیقاتی را فراهم کند. ‏
در این راستا ما در قالب یک یا دو قطب، یعنی ‏قطب فناوری‌نانو در محیط زیست و قطب نانومواد ‏تمام فعالیت‌هایمان را متمرکز کردیم. ‏
قطب دیگری که به آن فکر می‌کنیم قطب ‏فناوری‌نانو در صنعت خودرو است. به همین دلیل ‏یک تفاهم نامه و به دنبال آن یک توافقنامه ‏پژوهشی با شرکت ساپکو منعقد کردیم تا ‏پروژه‌های تحقیقاتی و طرح‌های مورد نیاز صنایع ‏خودرو به ویژه ایران خودرو را در قالب یک ‏کمیته کاری ‌شناسایی کنیم و در واقع طرح‌های ‏تحقیقاتی را اجرا کنیم. برگزاری کارگاه‌های ‏آموزشی از دیگر فعالیت‌های ما در ‏پژوهشکده‌است. ‏
در اجرای کارگاه‌های تخصصی سعی داریم ‏از محققان ایرانی خارج از کشور استفاده کنیم. به ‏منظور مرتبط کردن پژوهشکده با مراکز تحقیقاتی ‏خارج از کشور، مراکزی را که اساتید و ‏دانشمندان ایرانی حضور دارند ‌شناسایی کردیم و ‏تفاهم نامه‌های مختلف تحقیقاتی در برگزاری ‏کارگاه‌های تحقیقاتی مبادله کردیم. تا پایان امسال ‏یا در اوایل سال آینده سه کارگاه ‌آموزشی مربوط به ‏صنعت نفت، گاز و پتروشیمی برگزار می‌کنیم که ‏با همکاری یک عده از همکاران خارج از کشور ‏از جمله فناوری‌نانو لئون در کشور سوئد و انستیتو ‏نانواپتیک اسپانیاست. ‏
محور اولویت‌بندی تحقیقات‌تان چگونه‌است؟
اولویت‌های پژوهشکده با در نظر گرفتن ‏کاربردی بودن و نزدیک بودن آنها به محصول، ‏وجود زیرساختارهای لازم، امکان رشد و گسترش ‏در کشور است. در این زمینه اولویت هر سه گروه ‏را در حوزه‌های نانومواد، نانوالکترونیک، نانوبیو، ‏نانوپودرهای فلزی، سرامیکی، نانوکاتالیزها و ‏نانوکامپوزیت‌ها و نانومواد کربنی تعیین شده‌است ‏که همه این زمینه‌ها به نحوی با صنایع مختلف ‏مرتبط هستند؛ اعم از صنایع خودرو – صنایع ‏الکترونیک کامپیوتر- صنایع دارویی- صنایع ‏پزشکی و. . . . ‏
آیا سیاست‌های شما با سیاست‌های دانشکده‌ها ‏هماهنگ است؟
ما دانشکده‌ها را آزاد گذاشتیم تا فعالیت‌های ‏تحقیقاتی خود را انجام دهند تا بر اساس نیازهای ‏صنایع و نیازهای جامعه حرکت کنند. ولی اگر هر ‏برنامه‌ای در پژوهشکده بخواهد اجرا شود قطعاً ما ‏از تمام پتانسیل‌های موجود در دانشکده‌های ‏مختلف استفاده می‌کنیم. ‏
ما با مراکز تحقیقاتی مرتبط هستیم، از جمله ‏پژوهشکده نانوی دانشگاه شریف، مرکز صنایع ‏نوین وزارت صنایع، وزارت صنایع، انرژی اتمی، ‏محیط زیست، کمیته پژوهش شهرداری و. . . . ‏
ارتباط شما با ستاد فناوری‌نانو چگونه‌است؟
قبل از اینکه پژوهشکده کارش را به طور ‏رسمی آغاز کند، با ستاد ارتباط داشته‌است. از ‏زمان تأسیس پژوهشکده ارتباط ما با ستاد بیشتر ‏شد. کلیه فعالیت‌ها از جمله فعالیت‌های پژوهشی، ‏فعالیت‌های انتشار مقاله و چاپ کتاب‌ها که در این ‏پژوهشکده انجام می‌شود، ستاد در جریان آن قرار ‏می‌گیرد . ‏
انتظارات شما از ستاد چیست؟
انتظار ما از ستاد این است که پژوهشکده را در ‏راه‌اندازی و تجهیز آزمایشگاه مرکزی کمک ‏کنند و دستاوردهای تحقیقاتی این پروژه را به ‏نحوی به صنعت انتقال دهند تا به سمت محصول ‏محوری حرکت کنیم. ‏
محصول محوری را در چه طرح‌هایی مدنظر ‏گرفته‌اید؟
بازیافت و اصلاح خواص بطری‌های نوشابه و ‏آب، جهت برگرداندن این بطری‌ها به چرخه ‏تولید، سالم‌سازی آب و پساب‌های صنعتی از ‏طریق جذب فلزات سنگین و سمی، تدوین دانش ‏فنی و طراحی خط تولید نانوکامپوزیتی بوده، ‏استفاده از نانوپوشش‌ها در محافظت خوردگی ‏پتروشیمی، که همه این موارد با استفاده از ‏فناوری‌نانو بوده‌است. ‏
بودجه شما از کجا تأمین می‌شود؟
تأمین بودجه از محل قراردادهای صنعتی که ‏با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه همراه‌است. ‏هزینه‌های اجرایی طرح‌های تحقیقاتی را محل ‏قراردادهای صنعتی تأمین می‌کند.
تا به‌حال چه مقدار جذب اعتبار داشته‌اید؟
تا به حال جمع بودجه‌هایی که از صنعت و ‏دانشگاه متوجه پژوهشکده شده در مدت این یک ‏سال، بالغ بر یک میلیارد تومان است که برای ‏اجرای پروژه‌های مختلف صرف شده‌است. ‏
مشکلات عمده‌ای که پیش روی شماست چیست؟
مشکل عمده این است که صنایع مختلف، ‏هنوز زیر ساختار و ذهنیت مثبت لازم برای به‌کار ‏گرفتن دستاوردهای تحقیقاتی مرتبط با فناوری‌نانو ‏را ندارند و انتقال این محصولات به صنایع دشوار ‏است. ما از طریق کارگاه‌های آموزشی و برگزار ‏کردن سمینارها، فرهنگ‌سازی می‌کنیم. ولی روند ‏کاربردی کردن دستاوردهای تحقیقاتی کند است، ‏به علت اینکه تحقیق و پژوهش در فناوری‌نانو نسبتاً ‏هزینه‌بر است و محصولاتشان هم به دلیل ‏ویژگیهایی که این نانومواد، نانوابزارها و نانوسیم‌ها ‏دارند، از نظر قیمتی و هزینه بالاتر است و به همان ‏میزان کیفیت و کاربریشان بیشتر است؛ اما ‏نمی‌توانیم یک ماده‌ای را یا یک نانوموادی را با ‏ویژگی‌های خاصی و با برتری خاصی تهیه کنیم ‏ولی افزایش قیمتی را نداشته باشیم و یا اینکه ‏تغییری در فرایند استفاده‌شان یا فرایند تبدیل به ‏محصول در یک واحد تولیدی نداشته باشیم. ‏بنابراین باید برنامه‌ریزی‌های خاصی در این زمینه ‏انجام داد تا دستاوردهای تحقیقاتی را به صنعت ‏منتقل و اجرایی کرد. ‏
آیا محصولی داشتید تا به بازار ارائه دهید؟
یکی از مواردی که شخصاً روی آن کار ‏کرده‌ام، تهیه نانوکامپوزیت هیدروژل‌های شبکه‌ای ‏شونده قابل تزریق در مخازن نفتی به منظور ازدیاد ‏برداشت نفت بوده‌است. این پروژه در تمام ابعادش ‏بررسی و نهایی شده و در حال حاضر با مناطق ‏نفت خیز در حال مذاکره هستیم که بتوانیم آن را ‏اجرا کنیم. ‏
مورد دیگر، استفاده از نانوذرات برای تصفیه ‏پساب‌های شیمیایی صنایع پتروشیمی بوده که ‏اجرائی کردیم. ‏
طرح دیگری که در حال اجرائی کردن آن ‏هستیم مواد پوشش‌های الکترومغناطیسی برای ‏پوشش دادن تجهیزات الکترونیکی از صدمات ‏ناشی از برخورد امواج الکترومغناطیسی است که ‏این را در صنایع مخابرات اجرائی می‌کنیم. ‏
مهمترین نقطه قوت و ضعف پژوهشکده چیست؟ ‏
پژوهشکده یک پژوهشکده جدیدالتأسیس ‏است. طبیعتاً تمام تجهیزات مورد نیاز را نداریم ‏هرچند در دانشکده‌های مختلف هم ‏آزمایشگاه‌های متفاوتی را داریم و از امکانات و ‏تجهیزات آنها استفاده می‌کنیم. اما چون ‏پژوهشکده بیش از یک سال از تأسیس آن ‏نمی‌گذرد طبیعتاً حمایت‌های پژوهشی احتیاج داریم ‏و در قالب اجرای پروژه‌های مورد نیاز، بتوانیم ‏حمایت مالی ارگان‌های مختلف را جذب کنیم. ‏
نقاط قوت ما در تعداد پژوهشگران با سابقه در ‏رشته‌های مختلف و دانشکده‌های مختلف است. ‏ضمن اینکه در دانشگاه‌امیرکبیر سه گرایش وجود ‏دارد. کارشناسی ارشد فناوری‌نانو در دانشکده ‏مهندسی پلیمر (گرایش نانوپلیمر) را داریم. ‏

جناب آقای دکتر در پایان از جنابعالی به ‏خاطر وقتی که گذاشتید، سپاسگزاریم و آرزومند ‏موفقیت‌های روزافزون شما در این عرصه هستیم.