سند توسعه فناوری‌نانو در استان مازندران

گفت‌وگو با دکتر جهانشاهی مجری تدوین این سند

مقدمه
یکی از برنامه‌های سند راهبرد آینده، فعال‌سازی نهادهای استانی؛ از جمله استانداری‌ها،
در زمینه فناوری‌نانو است. تاکنون برخی استان‌ها اقداماتی را در این خصوص انجام
داده‌اند، و اخیراً علاقه و تمایل استانداری‌ها برای ورود به فناوری‌نانو و بهره‌گیری
از قابلیت‌های آن در ارتقای صنایع استان افزایش یافته‌است.
استان‌داری مازندران، یکی از نهادهایی است که این اقدام را در قالب پروژه تدوین و
اجرای سند توسعه فناوری‌نانو در استان آغاز کرده‌است.
برای اطلاع از کم و کیف این پروژه، و استفاده سایر استان‌ها از تجربیات مجریان آن،
مصاحبه‌ای با دکتر محسن جهانشاهی، مدیر پروژه تدوین سند توسعه فناوری‌نانو در استان
مازندران، انجام دادیم.
آقای دکتر در شروع بحث خود را کوتاه و نانویی معرّفی
بفرمایید.
این‌جانب محسن جهانشاهی ، فوق دکترای نانوبیوتکنولوژی از دانشگاه بیرمنگام انگلستان
و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی بابل هستم. در حال حاضر دارای چهار عنوان کتاب مرتبط
با فناوری نانو چاپ شده و یا در دست چاپ هستم و همچنین بالغ بر ۱۰۰ مقاله از
اینجانب در مجلات معتبر و کنفرانس‌های بین المللی ارائه و به چاپ رسیده است.
به‌جز تحقیقات دانشگاهی ـ که خیلی جاها انجام می‌شود ـ در
استان مازندران چه اقدامات مهمی در ارتباط با فناوری‌نانو صورت گرفته‌است؟
ما تصمیم گرفتیم قبل از انجام هر کاری، سند راهبردی توسعه فناوری‌نانو در استان
مازندران را تدوین کنیم. با این کار می‌خواستیم تا به جای اینکه کار به‌صورت جزیره‌ای
و مجزا در هر نهاد، سازمان، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها واداره کل‌های استان پیگیری
شود، مطالعه عمیقی انجام شود که موازی‌کاری صورت نگیرد و اولویت‌های استان در
فناوری‌نانو مشخص شود.
با وجود اینکه ما یک سند ملی برای توسعه فناوری‌نانو در
کشور داریم، آیا تدوین یک سند استانی، موازی‌کاری با آن نخواهد شد؟
سند راهبردی توسعه فناوری‌نانو در کشور، یک سند بالادستی است که چارچوب‌ها و اهداف
کلان را مشخص می‌کند و تدوین یک سند پاین‌دستی در هر استان، کار را یک پله عملیاتی‌تر
و اجرایی تر می‌کند؛ چون پیاده‌سازی برنامه کلان و کشوری در یک استان، بدون برنامه‌های
منطقه‌ای و استانی عملاً امکان‌پذیر نیست.
ما در این کار صرفاً یک سند را تدوین نمی‌کنیم، بلکه وارد اجرا و پیاده‌سازی آن نیز
می‌شویم که این خود، بخشی از همان برنامه فعال‌سازی نهادهای استانی به شمار می‌رود
که در سند ملی توسعه فناوری نانو وجود دارد.
این سند به‌جز مشخّص کردن یک‌سری اولویت‌ها، چه خروجی
دیگری خواهد داشت؟ آیا الزاماتی برای دستگاه‌های استانی دارد؟ آیا برنامه اجرایی‌ای
برای رسیدن به اهداف دارد؟
لازم است توضیح دهم که تمام اقدامات استان در زمینه فناوری‌نانو، معطوف به این سند
نیست؛ پروژه تدوین سند در واقع شروع فعالیت در استان بود. نتیجه آن هم چند جلد
گزارش نیست که بعدها در کتابخانه‌ها بماند؛ بلکه طبق نظر همه افراد درگیر در تدوین
سند، پیاده‌سازی و اجرا هم صورت خواهد گرفت.
ما همزمان با تدوین سند، برنامه‌های ترویجی و آموزشی هم انجام می‌دهیم، که پیشنهاد
تدوین دروس کارشناسی ارشد و دکترای فناوری‌نانو در استان مازندران از آن جمله محسوب
می‌شود. مثلاً اگر راه‌اندازی دوره‌های تحصیلات تکمیلی صرفاً به‌وسیله دانشگاه
انجام شود، بر اساس علایق استادان و زمینه تخصص آنها این دوره‌ها به وزارت علوم
پیشنهاد می‌شود؛ ولی وقتی این کار به همراه تدوین این سند و با دخالت دادن دیدگاه
خارج از دانشگاه نیز انجام شود، راه اندازی دوره‌های فناوری نانو با توجه به اولویت‌های
استان تعیین خواهد شد.
معمولاً ذهنیت خوبی نسبت به این گونه پروژه‌ها با
کارفرمایی نهادهای دولتی وجود ندارد، چون عموماً با جابه‌جایی مدیران، یافته‌های
این مطالعات هم کنار گذاشته شده، کمتر عملیاتی می‌شوند. در این مورد به چه شکل است؟
موافقم، به‌عنوان مثال فعالیت‌هایی که در برخی استان‌ها در حوزه نانوانجام پذیرفته،
عمدتاً مقطعی بوده است. مثلا در تعدادی از استان‌ها کمیته‌ای در استانداری تشکیل
شده‌است که با جابه‌جایی استانداران و یا دیگر مدیران ارشداستان ، دچار رکود
فعالیتی شده است، که وجود چنین سندی می تواندمانع از این معضل شود.
ما پیشنهاد کردیم کمیته تخصصی فناوری‌نانو در ذیل کارگروه پژوهش و آمار استانداری
مازندران ایجاد شودتا حتی پس از پایان تدوین سند نیز به‌طور کامل و دائمی بر اجرا و
پیاده‌سازی آن نظارت داشته باشند.
طبیعی است که هر فردی که سکان‌دار استان‌ شود، در جهت اجرایی شدن سند راهبردی توسعه
استان حرکت خواهد کرد و در سند راهبردی استان مازندران مشخصاً به فناوری نانو اشاره
شده‌است.
همچنین در سفر اول رئیس محترم جمهور به استان مازندران، مصوبه‌ای با عنوان مطالعه
ایجاد صنایع با فناوری بالا (Hi-Tech) در استان داشتیم که باید به‌وسیله همین سندها
انجام شود. علاوه بر این، چون اجرای چنین سندها بین‌بخشی است و یک مرکز نمی‌تواند
آن را اجرا کند، ما نهادها و اداره‌کل‌های مرتبط با موضوع را در تدوین سند مشارکت
داده‌ایم. ما جلسات هم‌اندیشی با حضور همه صاحبان صنایع، دانشگاهیان و مدیران کل
استان برگزار کرده‌ایم و به این ترتیب سند و مصوبه‌ای به آنها داده نمی‌شود که
اطلاعی از تصویب آن نداشته باشند، بلکه خودشان را صاحب آن می‌دانند و طبیعتاً در
اجرا مشارکت خواهند کرد و خود منجر به توسعه و تثبیت آن خواهند شد.
گروه تدوین این سند چه تخصص یا سابقه‌ای در این زمینه
دارد؟
تمام افراد درگیر در این کار ـ چه در بخش تنظیم و چه نظارت ـ مستقیم و یا غیر
مستقیم با تدوین سند ملی راهبری توسعه فناوری‌نانو در ارتباط بوده‌اند و از متخصصان
فناوری نانو، مدیریت فناوری، مدیریت راهبردی، اقتصاددان. . . و دیگر رشته‌های مرتبط
می‌باشند.
کار فرما استنداری مارندران ،مجری این پروژه، دانشگاه صنعتی بابل بوده و دبیرخانه
آن نیز در آزمایشگاه تحقیقاتی نانوبیوتکنولوژی دانشگاه صنعتی بابل واقع است. ما
گروهی با بیش از ۴۰ نفر متخصص را درگیر این کار کرده‌ایم و نظارت پروژه نیز به
دانشگاه صنعتی مالک اشتر با محوریت اقای دکتر مهدی‌نژاد سپرده شده‌است.
انتخاب دانشگاه صنعتی مالک اشتر علّت خاصی داشت؟
این دانشگاه علاوه بر اینکه یک دانشگاه صنعتی است، به‌دلیل داشتن ویژگی‌های خاص و
راهبردی، بسیاری از پروژه‌های راهبردی کشور را انجام می‌دهد. دکتر مهدی‌نژاد هم ـ
با تسلّطی که بر مدیریت فناوری دارند ـ در تدوین سند ده ساله کشور نقش ارزنده‌ای
داشته‌اند؛ لذا حضور ایشان در این پروژه صرفاً در نقش یک ناظر نیست، بلکه ایشان و
تیم‌شان به‌عنوان مشاوران توانمند در صورت نیاز به ما یاری هم می‌رسانند.
تدوین این سند از چه تاریخی شروع شده و در چه زمانی نهایی
می‌شود؟
شروع این پروژه از خرداد ماه ۸۶ بوده که دو سال به طول می‌انجامد؛ البته امیدواریم
تا پایان امسال بتوانیم کار را نهایی کنیم.
این پروژه پنج مرحله دارد که عبارتند از: جمع‌آوری اطلاعات و اسناد بالادستی؛
مطالعات تطبیقی؛ تجزیه و تحلیل نقاط ضعف و قوت، تهدیدها و فرصت‌ها (SWOT) ؛ تنظیم
برنامه راهبردی؛ و نظارت، پیاده سازی و کنترل نهایی. ما فعلاً گام‌های اول و دوم را
به‌طور کامل برداشته‌ایم و همینک در مرحله تحلیل SWOT هستیم.
هزینه انجام این پروژه چقدر است؟
مبلغ کل این قرارداد سه میلیارد ریال است؛ البته چون قرارداد با دانشگاه بسته شده‌است
طبیعتاً بخشی از مبلغ آن به‌عنوان هزینه بالاسری در اختیار دانشگاه قرار می‌گیرد و
طی توافق صورت‌گرفته قرار است که مبلغ یک میلیارد ریال از کل قرارداد به تجهیز
آزمایشگاه نانوبیوتکنولوژی دانشگاه ـ که دبیرخانه تدوین سند است ـ اختصاص یابد؛
یعنی هزینه بالاسری هم صرف توسعه فناوری‌نانو خواهد شد. ‌
آیا تاکنون اولویت‌هایی ـ هرچند به‌صورت کلّی ـ برای
استان مشخص شده‌است؟
بله، ما به یک‌سری اولویت‌ها رسیده‌ایم. که از آن جمله می‌توان به چند مورد اشاره
کرد:
کاربرد نانوذرات در دارورسانی و ایجاد صنایع دارویی مبتنی بر فناوری‌نانو؛
کاربرد فناوری‌نانو در بسته‌بندی مواد غذایی و کشاورزی؛
بهره‌گیری از فناوری‌نانو در ارتقای صنعت نساجی استان؛
کاربردهای مرتبط با اقلیم و آب و هوای استان؛
استفاده از فناوری‌نانو در تصفیه آب، و به‌طور کلان برای استفاده بهتر از دریای خزر.

لازم است این توضیح را بدهم که ما به‌لحاط بهره‌مندی از نیروهای توانمند انسانی به
خیلی از حوزه‌ها می‌توانیم وارد شویم، ولی قرار نیست اولویت‌ها را بر اساس علاقه و
زمینه تخصص محققان اعلام کنیم. مشکل موجود در بسیاری از پروژه‌هادر کشور اعلام
فهرست اولویت‌هاست که همه حوزه‌ها را دربرمی‌گیرد. وقتی همه چیز اولویت دارد، عملاً
هیچ چیز اولویت ندارد!
ما اصراری نداریم که هر حوزه‌ای را که متخصص داریم به‌عنوان اولویت اعلام کنیم. ما
در این پروژه، پس از تعیین اولویت‌های کلّی، موارد ریزتر و برنامه اجرایی برای
رسیدن به آنها را تدوین خواهیم کرد تا به‌عنوان مثال هر نهاد، سازمان و یا اداره کل
بداند مشخصاً باید چه کاری را انجام دهد و در چه حوزه‌ای از نانو ورود کند.
از تجربیات این پروژه چطور می‌توان در سایر استان‌ها
استفاده کرد؟
گروه تدوین این پروژه از تجربه بالایی برخوردار شده‌است و ما آمادگی داریم که سند
توسعه فناوری‌نانو در سایر استان‌ها را هم تدوین کنیم یا برای تدوین آن مشاوره
بدهیم. برای تدوین سند سایر استان‌ها باید از افراد متخصص همان استان نیز قطعاً
استفاده کرد، اما یک‌سری از تجربیات و یافته‌های ما مستقل از جغرافیاست و برای هر
استانی قابل استفاده است؛ مثل رویکرد یک استان به استان‌های اطراف یا اسناد
بالادستی مورد نیاز برای تدوین سند و. . . .
طبیعتاً با تجربیات ما، پروژه‌های مشابه در سایر استان‌ها را می‌توان با هزینه‌های
بسیار کمتر و در زمان کوتاه‌تر، شاید بین ۶ تا ۹ ماه انجام داد.
شما در اجرای این پروژه، چه ارتباطی با ستاد ویژه توسعه
فناوری‌نانو دارید و چه انتظاراتی از ستاد دارید؟
ما از زمان تنظیم پیشنهاد اولیه و شرح خدمات برای پروژه، آن را به ستاد هم ارسال
کرده‌ایم و اکنون که اسناد بالادستی استان گردآوری شده‌است و در مرحله مطالعات
تطبیقی و تحلیل اطلاعات هستیم، نیاز است که همکاری فکری و تعامل بیشتری با ستاد
داشته باشیم.
همچنین انتظار داریم ستاد عهده‌دار اطّلاع‌رسانی نتایج کارهای ما باشد و به‌عنوان
پل ارتباطی بین ما و سایر استان‌ها اقدام کند تا حرکت کردن و فعال شدن سایر استان‌ها
تسریع شود. ما تمام فعالیت‌های هم‌اندیشی، ترویج و بسترسازی در استان را بدون نگاه
مالی به ستاد و با منابع استانی انجام داده‌ایم و این می‌تواند در سایر استان‌ها هم
اتفاق بیفتد. ما می‌توانیم بازوی اجرایی ستاد در فعال‌سازی سایر استان‌ها نیز در
این زمینه باشیم.
ما برای شما آرزوی موفقیت داریم. در ادامه کار این آمادگی
هست که نتایج ملموس‌تر پروژه شما را اطلاع‌رسانی کنیم.
من هم از شما متشکرم. امیدوارم با کمک همدیگر بتوانیم به اهداف بلند سند ده ساله
توسعه فناوری‌نانو در کشور برسیم.