معرفی و گذری بر فعالیت های اندیشگاه فناوری‌نانو وزارت بهداشت

اندیشگاه فناوری‌نانو وزارت بهداشت، در خرداد سال ۱۳۸۵ فعالیت خود را با هدف – کمک به برنامه‌ریزان، تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران مرتبط از طریق ارائه دستاوردهای پژوهشی و آینده‌نگر، و شناخت و صورت‌بندی مسئله، متناسب با تحولات جهانی و شرایط بومی کشور، با در نظر گرفتن ابعاد متنوع تجاری‌سازی فناوری و توسعه – آغاز نمود.
فعالیت اندیشگاه را می‌توان به سه دوره تقسیم نمود: در دوره اول(از خرداد ۱۳۸۵ تا پایان شهریور ۱۳۸۵)، وظیفه اندیشگاه بیشتر متمرکز بر تربیت نیروی انسانی و مشاوره به کمیته تازه‌تشکیل فناوری‌نانو در ایجاد زیرساخت‌های لازم بود؛ دور دوم(از ابتدای مهر ۱۳۸۵ تا پایان اسفند ۱۳۸۵) با انجام پروژه‌های پیشنهادی از طرف وزارت بهداشت خاتمه یافت؛ و دور سوم، از ابتدای سال ۸۶ آغاز و تاکنون ادامه دارد.


مقدمه
گستردگی و پیشرفت‌های روزافزون فناوری‌نانو در عرصه‌های مختلف، شرایطی را فراهم نموده‌است که مدیران و تصمیم‌سازان نیز نمی‌توانند به‌راحتی اولویت‌ها و حوزه‌های اصلی فعالیت در این فناوری را تشخیص دهند؛ لذا وجود مراکزی که وظیفه مشاوره سیاست‌گذاری در این حوزه را بر عهده داشته و نقش کانون تفکر را ایفا نمایند، ضروری به نظر می‌رسد.
کانون‌های تفکر یا اندیشگاه‌ها، با انجام مطالعات بین‌رشته‌ای و با به‌کارگیری کارشناسان متعدد، خوراک فکری لازم را در حوزه‌های مختلف برای مدیران و سیاست‌گذاران جامعه تأمین می‌کنند. هدف از تأسیس آنها این است که در کنار فرایندهای سیاست‌گذاری عمومی، دولتی یا حکومتی قرار گیرند و به تصمیم‌گیران جامعه‌ در جهت اتخاذ تصمیم‌های راهبردی در افق‌های بلندمدت کمک کنند؛ به تعبیر دیگر تصمیم‌گیران بتوانند با کمک این کانون‌ها به سیاست‌گذاری بلندمدت دست یابند.
اندیشگاه‌ها به دور از تنش‌های رسمی موجود در فرایند قانونی سیاست‌گذاری و روزمرگی‌های اجرایی، به تدوین و انعکاس پیشنهادهای سازنده و خلاقانه می‌پردازند و با نوآوری فضای سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری را از یکنواختی خارج می‌کنند. از جمله این اندیشگاه‌ها، اندیشگاه فناوری‌نانو وزارت بهداشت است که به‌دلیل فقدان تجربه کافی در زمینه اندیشگاه‌ها و نبود مرکز همتراز با ویژگی‌های خاص یک اندیشگاه‌ در کشور، از اهمیت خاصی برخوردار است. در ادامه به معرفی بیشتر این اندیشگاه و فعالیت‌های آن اشاره خواهد شد
تاریخچه اندیشگاه فناوری‌نانو وزارت بهداشت
اندیشگاه فناوری‌نانو وزارت بهداشت، در خرداد سال ۱۳۸۵ فعالیت خود را با هدف “کمک به برنامه‌ریزان، تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران مرتبط از طریق ارائه دستاوردهای پژوهشی و آینده‌نگر، و شناخت و صورت‌بندی مسئله، متناسب با تحولات جهانی و شرایط بومی کشور، با در نظر گرفتن ابعاد متنوع تجاری‌سازی فناوری و توسعه” آغاز نمود.
فعالیت اندیشگاه را می‌توان به سه دوره تقسیم نمود: در دوره اول(از خرداد ۱۳۸۵ تا پایان شهریور ۱۳۸۵)، وظیفه اندیشگاه بیشتر متمرکز بر تربیت نیروی انسانی و مشاوره به کمیته تازه‌تشکیل فناوری‌نانو در ایجاد زیرساخت‌های لازم بود؛ دور دوم(از ابتدای مهر ۱۳۸۵ تا پایان اسفند ۱۳۸۵) با انجام پروژه‌های پیشنهادی از طرف وزارت بهداشت خاتمه یافت؛ و دور سوم، از ابتدای سال ۸۶ آغاز و تاکنون ادامه دارد.
از نتایج عملکرد اندیشگاه در این مدت، می‌توان به ارائه ۲۹ گزارش، ایجاد بستر مناسب برای به‌کارگیری متخصصان در کارگروه‌های تخصصی، ایجاد انگیزه برای پژوهشگران در جهت اجرای برنامه‌های تشویقی، شفاف‌سازی در ارائه خدمات و امتیازات از سوی وزارت بهداشت، ایجاد بستر مناسب برای تعامل بین وزارت بهداشت و بخش‌خصوصی اشاره کرد.
این گزارش‌ها شامل موارد زیر است:
گزارش‌های مربوط به تدوین طرح عملیاتی برنامه‌های سند راهبرد ده ساله توسعه فناوری نانو کشور جهت اجرا در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (۱۲ گزارش)
گزارش های مربوط به پیگیری اجرایی برنامه‌های سند راهبرد ده ساله توسعه فناوری نانو کشور در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (۶ گزارش)
گزارش پیمایش‌های انجام شده در اندیشگاه نانوفناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
ترجمه ره‌نگار(Roadmap) استفاده از نانومواد در حوزه دارو و سلامت اتحادیه اروپا
گزارش کاربردهای نانوفناوری در حوزه بهداشت و درمان
گزارشی از مقالات ISI در زمینه نانوبهداشت
گزارشی از وضعیت نانوپزشکی در ایران
گزارشی از وضعیت نانوپزشکی در جهان
گزارش‌های مربوط به تعیین اولویت‌ها و حوزه‌های تمرکز نانوفناوری در زمینه بهداشت و درمان کشور
تعیین زمینه‌های اولویت دار (فاز مقدماتی)
تعیین حوزه‌های تمرکز نانو فناوری در پزشکی (فاز اول)
تعیین حوزه‌های تمرکز نانو فناوری در پزشکی (فاز دوم)

خدمات عمومی اندیشگاه
• انجام فاز شناخت مسائل ارجاعی و صورت‌بندی مناسب مسائل؛
• بررسی راه‌حل های موجود یا پیشنهادی در خصوص مسائل ارجاعی؛
• پیشنهاد راه‌حل‌های مناسب در خصوص مسائل ارجاعی(در صورت جمع‌بندی قابل اعتنا)؛
• برگزاری جلسات هم‌اندیشی و ایده پردازی در خصوص مسائل(جمع‌اندیشی)؛
• پیگیری ارتباط با گروه ها و اعضای مختلف کمیته برای راه اندازی گروه های تخصصی؛
• شناسایی صاحب نظران و ایجاد شبکه فعال تحقیقی- عملیاتی.

برنامه های اجراشده در اندیشگاه
تدوین برنامه های اجرایی

برای هر یک از ۱۹ برنامه مرتبط با وزارت بهداشت در سند راهبردی توسعه فناوری‌نانو در جمهوری اسلامی ایران(۱۳۸۴-۱۳۹۳)، با هدف طراحی برنامه اجرایی، دستورکار های پروژه های اصلی یک برنامه تدوین می گردد.
در این فرایند، با استفاده از نظر کارشناسان و به‌کارگیری از روش های متفاوت، ارتباط هر برنامه با سایر برنامه های سند، مشخص می شود و هم زمان بر اساس فهم ایجادشده از جایگاه برنامه و تعامل آن با سایر سیاست ها و برنامه های جاری در سطح کشور، مهم‌ترین پروژه های عملیاتی آن به‌ترتیب اولویت مشخص می شود.

تعیین حوزه های اولویت دار
در پروژه تعیین اولویت‌های فناوری‌نانو در وزارت بهداشت، دو گزینه نانوزیست‌حسگرها و نانودارورسانی، به‌عنوان اولویت‌های نانوپزشکی کشور انتخاب شدند. برای نتیجه‌گیری بهتر از پروژه تعیین اولویت باید در نقشه‌راه رسیدن به اولویت‌ها مشخص گردد که این پروژه همینک در حال انجام است.

راه اندازی و پشتیبانی سایت اندیشگاه نانوبهداشت
در جهت شفاف سازی و ایجاد شبکه پژوهشگران در کشور در حوزه فناوری نانو، اندیشگاه نیازمند راه اندازی سایت است تا ضمن فراهم  آوردن تعامل بین پژوهشگران کشور، با ارسال مطالعات انجام‌گرفته، زمینه‌ای مناسب را برای همکاری و تعامل با مدیریت کمیته فناوری‌نانو فراهم آورد.
این سایت به نشانی http://nanohealth.farda.ir راه اندازی شده و فعال است.
سایر موارد
از دیگر پروژه‌های انجام‌شده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• سازمان‌دهی دانشگاه های کشور برای همکاری با کمیته فناوری‌نانو؛
• برقراری ارتباط با رابطان دانشگاه ها برای تکمیل بانک های اطلاعاتی؛
• راه اندازی مرکز علمی- پژوهشی تحت عنوان” باشگاه نانوپژوهان” زیر نظر کمیته فناوری‌نانو وزارت بهداشت در دو دانشگاه علوم پزشکی قطب(تهران-شیراز)؛
• تدوین اساس‌نامه باشگاه نانوپژوهان؛
• ترویج فناوری‌نانو(انتشار لوح فشرده، مجله و بسته های کوچک آموزشی در زمینه فناوری‌نانو) در دهمین همایش علوم دارویی ایران.
یکی از مهم‌ترین وظایف اندیشگاه تاکنون، همکاری با دبیر کمیته فناوری‌نانو در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها بوده‌است، به همین منظور پاسخ گویی های سریع بسیاری انجام شده‌است که از جمله مهم‌ترین آنها عبارتند از:
• تعیین شیوه هزینه کرد اعتبارات ابلاغ‌شده به دانشگاه ها در بخش فناوری‌نانو؛
• تهیه گزارش فعالیت های کمیته فناوری‌نانو، به سفارش ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو؛
• تهیه گزارش فعالیت های کمیته فناوری‌نانو وزیر؛
• تقویت نیروی انسانی با رویکرد «آموزش در حین کار»؛
• بررسی تطبیقی بین آزمایشگاه های خارج و داخل کشور در حوزه علوم نانو.

پروژه‌های در حال اجرا
شبکه‌سازی تحقیقات

امروزه شبکه‌سازی اصلی‌ترین رویکرد در توسعه فناوری‌های نوین در سراسر دنیا، به‌خصوص کشورهای پیشرفته محسوب می‌‌شود. گردش اطلاعات صحیح و هدفمند، تضمین‌کننده بهره‌وری و جلوگیری‌کننده از دوباره‌کاری و اتلاف امکانات و منابع است. اندیشگاه در نظر دارد تا با ایجاد شبکه تحقیقات کشور متشکل از شبکه محققان و پژوهشگران و شبکه فعالیت‌های پژوهشی، و ایجاد ارتباط بین این دو شبکه، امکانات لازم را برای مدیریت فناوری‌نانو در وزارتخانه فراهم آورد.
در حقیقت شبکه ساختار اصلی در توزیع و ترویج سیاست‌های مصوب و نظارت و مدیریت بر روندهای اجرایی است.
اندیشگاه فناوری‌نانو وزارت بهداشت، اطلاعات اولیه خود را برای امر شبکه‌سازی از ستاد فناوری‌نانو تأمین نموده‌است و همینک برای تکمیل این پروژه با افراد و نهادهای مختلف در ارتباط است تا زمینه این امر را در عرصه فناوری‌نانو در وزارت بهداشت فراهم نماید. تا به ثمر رسیدن این پروژه و کسب موفقیت در آن(انجام پژوهش‌های هدفمند و هماهنگ) فاصله زیادی است.
تهیه روش تدوین استانداردهای فناوری‌نانو در حوزه بهداشت و علوم پزشکی
استاندارد، یکی از لوازم مهم برای انحصاری کردن یک فناوری در خدمت یک کشور است. از این رو به‌منظور افزایش شیب رشد فناوری‌نانو در کشور و حل معضلات بخش خصوصی برای ورود به این عرصه، استاندارد یکی از گام‌های کلیدی به شمار می‌رود.
در اندیشگاه نانوبهداشت، انجام مطالعات تطبیقی در خصوص استانداردهای موجود در حوزه فناوری‌نانو در جهان، بررسی مشکلات احتمالی و امکانات موجود برای ارائه یک متدولوژی به‌منظور انجام تحقیقات برای تدوین استاندارد ارائه خواهد شد.
این پروژه با موفقیت در حال انجام است و تاکنون قدم‌های خوبی در این مسیر برداشته شده‌است. به این منظور کمیته استاندارد فناوری‌نانو در وزارت بهداشت تشکیل و پیمایش جهانی در زمینه استاندارد و ایمنی نانوذرات انجام شده‌است. در ادامه پروژه، به‌صورت هدفمند نهادهای درگیر در این زمینه و شرح وظایف آنها، سپس برنامه‌های لازم برای اجرای سیاست‌های اتخاذشده در کمیته، مشخص خواهد شد.
تهیه ره نگاشت فناوری بر اساس حوزه های تمرکز تدوین‌شده
پس از تعیین حوزه های تمرکز، ترسیم مسیر رسیدن به اهداف تعیین‌شده از سوی کمیته، هدف بعدی است. تهیه ره نگاشت با منظر جهت دار نمودن مسیر توسعه فناوری‌نانو در حوزه بهداشت و علوم پزشکی، دارای اهمیت فوق العاده‌ای است.
فاز اول این پروژه با عنوان بررسی و سنجش توانمندی‌های نانوپزشکی ایران در حال انجام است و فازهای بعدی شامل تشکیل کمیته راهبری، گروه اجرایی و پانل تخصصی و… ، برای تدوین ره‌نگاشت است.
راه اندازی و مدیریت پورتال کمیته فناوری‌نانو وزارتخانه
در مسیر احداث سایت اندیشگاه فناوری‌نانو وزارتخانه، به‌منظور مدیریت پورتال کمیته و ایجاد شبکه شفاف ارتباطی بین مدیران و پژوهشگران، این پورتال راه‌اندازی و مدیریت خواهد شد.
توسعه بخش خصوصی در حوزه نانوپزشکی در کشور
همینک یکی از نیازمندی‌های مهم کشور در حوزه نانوپزشکی، توسعه بخش خصوصی است، به همین منظور اندیشگاه در صدد ارائه مسیری صحیح برای تجاری‌سازی فناوری‌های تولیدشده در شرکت‌های خصوصی نانوپزشکی در کشور است. به این منظور، فرایند ایده تا بازار برای شرکت‌های فعال در زمینه نانوپزشکی و جایگاه این شرکت‌ها در این زنجیره مشخص می‌شود.
در جهت انجام این پروژه فعالیت‌های زیر انجام پذیرفته‌است:
• انجام مصاحبه با شرکت های فعال در حوزه نانوپزشکی به‌منظور ارتباط ایشان با توسعه‌دهندگان فناوری؛
• پیمایش جهانی شرکت های موفق دارویی و تشخیصی در حوزه فناوری‌نانو.
در فاز بعدی این پروژه قرار است که با شرکت های دارویی برای ترغیب آنها به عرصه فناوری‌نانو ارتباط مؤثری برقرار شود و مطالعات انجام‌شده برای شفاف‌سازی آینده و دورنمای مسیر فناوری‌نانو در اختیار آنان قرار گرفته شود.