محققان دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری کارشناسان مرکز تحقیقات دارویی لایدن/آمستردام و انستیتو واکسن هلند، به نانوذرات پلیمری حاوی واکسن هپاتیت B دست یافته اند که در صورت انجام مطالعات بالینی و تایید نتایج در انسان، گامی به سمت تجویز مخاطی واکسن‌ها و حذف تزریق برداشته خواهد شد.
یک گام به سمت تجویز مخاطی واکسن هپاتیت B
محققان دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری کارشناسان مرکز تحقیقات دارویی لایدن/آمستردام و انستیتو واکسن هلند، به نانوذرات پلیمری حاوی واکسن هپاتیت B دست یافته اند که در صورت انجام مطالعات بالینی و تایید نتایج در انسان، گامی به سمت تجویز مخاطی واکسن‌ها و حذف تزریق برداشته خواهد شد.
نانوذرات استفاده شده در این تحقیقات، کیتوزان و تری متیل کیتوزان است که روش تولید آن ساده بوده و در صنایع دارویی و تولید واکسن کابرد دارد. این واکسن میتواند برای پیشگیری از ابتلا به بیماری هپاتیت B به کار رود.
بسیاری از واکسن‌های معمول از طریق تزریق داخل عضلانی یا زیرپوستی استفاده میشوند. اگرچه این واکسیناسیون پاسخ ایمنی قوی و مقاوم سیستم را در پی دارد، اما به دلیل اشکالاتی در ارتباط با تجویز تزریقی مانند درد پس از تزریق و عدم ایمنی مخاطی، محققان به دنبال توسعه راهبرد‌های غیرتهاجمی ایمن‌سازی هستند. از این رو، روش‌های ایمن‌سازی مخاطی، به ویژه تجویز از راه بینی از اهمیت خاصی برخوردار شده است.
گروهی از محققان ایرانی به سرپرستی دکتر محسن تفقدی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نانوذرات پلیمری کیتوزان و تری متیل کیتوزان را به عنوان حامل/ایمنی یار برای واکسن هپاتیت B تهیه نمودند. این پژوهشگران بامحصور کردن واکسن هپاتیت B درون این نانوذرات پلیمری، به دنبال افزایش پاسخ ایمنی و دستیابی به واکسنی بودند که علاوه‌بر تزریق، با تجویز از راه بینی نیز ایجاد ایمنی نماید.
تفقدی ابراز داشت: «هدف ما تهیه یک سامانه نانوذره به عنوان حامل/ادجوانت برای افزایش پاسخ ایمنی علیه آنتی ژن‌های سطحی ویروس هپاتیت B بود. چرا که با محصور کردن آنتی ژن درون این نانوذرات پلیمری علاوه‌بر برهمکنش بهتر آنتی ژن با سیستم ایمنی، از آنتی ژن در محیط مخاط بینی محافظت می‌شود و علاوه‌بر آن به دلیل خاصیت مخاط چسبی آن، زمان حضور نانوذره در حفره بینی نیز افزایش می‌یابد.»
سلول‌های میکروفولد موجود در اپیتلیوم‌های مخاطی مسوول برداشت آنتی ژن‌های ذره‌ای با سازوکار‌هایی مانند کاوئولیزاسیون هستند. در نتیجه با تهیه شکل نانوذره از آنتی ژن‌های محلول، می‌توان برهمکنش و برداشت آنها را به وسیله این سلول‌های میکروفولد افزایش داد و از این طریق پاسخ ایمنی سیستمیک و بویژه مخاطی را علیه آنها افزایش داد.
تفقدی مراحل انجام تحقیق را به این شرح بیان کرد: «ابتدا نانوذرات کیتوزان و تری متیل کیتوزان حاوی آنتی ژن با ابعاد و بار سطحی مناسب تهیه شدند و سپس خصوصیات مختلف آنها از جمله اثر آنها بر روی سلول‌های زنده (تست MTT)، اثر آنها بر روی اتصالات بین سلولی (TEER Test)، میزان برهمکنش آنها با سلول‌های دندریتیک و اثرگذاری آنها بر این سلول‌های ایمنی (DC maturation assay) ارزیابی شد. در مطالعات درون تن، فرمولاسیون‌های مختلف این نانوذرات در دوزهای مختلف، در pHهای مختلف و با تونیسیته‌های (tonicity) مختلف به صورت تجویز از راه بینی و تزریقی در موش آزمایش شدند و پاسخ‌های ایمنی شامل عیار آنتی بادی‌ها و سایتوکاین‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت.»
وی همچنین بیان کرد: «نتایج به دست آمده حاکی از اثربخشی مناسب این نانوذرات در افزایش پاسخ ایمنی و مخاطی بود. پاسخ ایمنی ایجاد شده، بیشتر از نوع ایمنی سلولی بود، که در مقابله با اغلب بیماری‌های ویروسی مهم‌تراز ایمنی هومورال است. نانوذرات تهیه شده در تجویز تزریقی نیز اثر ادجوانتی بالایی نشان دادند به گونه‌ای که از ادجوانت مورد مصرف فعلی در بسیاری از واکسن‌ها (آلوم) پاسخ ایمنی بالاتری ایجاد نمود. همچنین نانوذرات کیتوزان و تری متیل کیتوزان در شرایط pH یکسان، پاسخ‌های ایمنی تقریبا برابری نشان دادند. تونیسیته حامل نانوذرات در هنگام تجویز از راه بینی اثر معنی داری در پاسخ ایمنی ایجاد شده نداشت.»
روش تولید بسیار ساده بوده و قابلیت تولید در مقیاس بالا و ایجاد پاسخ ایمنی مخاطی و سیستمیک پس از تجویز از راه بینی از ویژگیهای بارز این نانوذرات است. ضمن اینکه در صورت تکمیل این مطالعه با مطالعات بالینی و تایید نتایج در انسان، گامی به سمت تجویز مخاطی واکسن‌ها و حذف تزریق برداشته خواهد شد. همچنین با ایجاد آنتی بادی‌های محافظتی در ترشحات مخاطی، محافظت موثرتری علیه بیماری‌های وارده از راه مخاط ایجاد خواهد شد.
نتایج این کار تحقیقاتی در مجله Vaccine (جلد ۳۰، شماره ۳۶، ماه آگوست سال ۲۰۱۲) منتشر شده است. علاقمندان می‌توانند متن کامل مقاله را در صفحات ۵۳۴۲ الی ۵۳۴۸ همین شماره مشاهده نمایند.
