محققان دانشگاه خوارزمی با همکاری دانشگاه بوعلی سینا، روشی کم هزینه، ساده و سریع برای اندازه‌گیری ترکیبات سمی در محصولات لبنی به ویژه شیر ارائه داده‌اند. این روش، شرایط مناسبی جهت کمک به کنترل کیفیت محصولات در صنایع مختلف مانند صنایع غذایی و سازمان‌های کنترلی و نظارتی همچون سازمان غذا و دارو، دامپزشکی و استاندارد فراهم می‌سازد.
دانشگاه خوارزمی: تشخیص ترکیبات سمی در محصولات لبنی
آفلاتوکسین M1 از مشتقات یکی از خطرناک‌ترین سموم مواد غذایی یعنی آفلاتوکسین B1 است. این ترکیب که در شیر و محصولات آن مانند شیر خشک، پنیر، ماست و غیره ظاهر می‌شود، بسیار پایدار بوده و در اثر حرارت دادن از بین نمی‌رود. وجود این آفلاتوکسین در شیر و فراورده‌های آن منجر به ایجاد بیماری‌های فراوانی از جمله سرطان کبد می‌شود. به همین دلیل در تمام دنیا مقررات سختگیرانه‌ای در مورد میزان مجاز این ترکیب در شیر و مواد لبنی وجود دارد. با توجه به نقش حیاتی شیر و محصولات آن در برنامه غذایی روزانه افراد (نوزادان، کودکان و افراد بزرگسال) و همچنین مشکلات فراوان اندازه‌گیری آفلاتوکسین‌ها، از جمله گران بودن وسایل و تجهیزات و زمان‌بر بودن روش های آنالیز، ایجاد یک روش سریع، ساده و ارزان قیمت برای تعیین مقدار آن بسیار ضروری است.
به گفته‌ی دکتر میترا آملی دیوا، دانش‌آموخته‌ی شیمی تجزیه از دانشگاه خوارزمی، بهره‌گیری از نتایج این طرح سبب کاهش هزینه، افزایش سرعت تشخیص و اندازه‌گیری ترکیب مورد نظر در فراورده‌های لبنی و کاهش آلودگی ناشی از حلال‌های آلی خواهد شد.
آملی در ادامه افزود: «از آنجایی که یکی از اهداف این تحقیق، حذف ستون‌های گران قیمت و یک‌بار مصرف ایمونوافینیتی و ایجاد یک روش سریع، ساده و ارزان قیمت برای اندازه‌گیری ترکیب آفلاتوکسین M1 بوده است، از نانوذرات مغناطیسی اکسید آهن اصلاح شده به عنوان جاذب استفاده شده است.»
نانوذرات اکسید آهن نسبت سطح به حجم بسیار بالایی دارند. در نتیجه با به کار بردن مقادیر بسیار کم این جاذب می‌توان جداسازی‌های مناسبی انجام داد. همچنین با کمک خاصیت فوق اشباع نسبی این نانوذرات، واجذبی سریع آن از محلول، با به کار بردن یک آهن‌ربای خارجی امکان‌پذیر می‌شود. تلفیق این دو خاصیت در این کار تحقیقاتی، سبب به دست آوردن یک جداسازی سریع، ساده، و مؤثر برای اندازه‌گیری آفلاتوکسین M1 شده است.
به گفته‌ی این محقق جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، ابتدا نانوذرات اکسید آهن به روش هم‌رسوبی شیمیایی تهیه شده و سپس توسط اصلاحگر ۳-تری متوکسی‌سیلیل-۱-پروپان تیول و اتیلن گلیکول مرکاپتو استات اصلاح شدند. پس از آن از نانوذرات اصلاح شده به عنوان جاذب برای استخراج و پیش‌تغلیظ آفلاتوکسین M1 به کار برده شد. در نهایت به منظور افزایش حساسیت اندازه‌گیری این ترکیب، آن را با سیکلودکسترین کمپلکس داده و تعیین مقدار آن توسط روش طیف‌سنجی فلورسانس انجام شد.
مطالعات صورت گرفته حاصل همکاری دکتر میترا آملی دیوا، زهره طاهری مسلک- دانشجوی دکتری شیمی تجزیه دانشگاه بوعلی سینای همدان- مهدی اله‌یاری- مدیر عامل شرکت آرا کیفیت پژوه- و دکتر کامیار پورقاضی- دانش‌آموخته‌ی شیمی تجزیه دانشگاه خوارزمی- است. نتایج این پژوهش در مجله‌ی Analytica Chimica Acta (جلد ۸۴۲، شماره ۹، سال ۲۰۱۴، صفحات ۶۳ تا ۶۹) انتشار یافته است.
به گفته‌ی دکتر میترا آملی دیوا، دانش‌آموخته‌ی شیمی تجزیه از دانشگاه خوارزمی، بهره‌گیری از نتایج این طرح سبب کاهش هزینه، افزایش سرعت تشخیص و اندازه‌گیری ترکیب مورد نظر در فراورده‌های لبنی و کاهش آلودگی ناشی از حلال‌های آلی خواهد شد.
آملی در ادامه افزود: «از آنجایی که یکی از اهداف این تحقیق، حذف ستون‌های گران قیمت و یک‌بار مصرف ایمونوافینیتی و ایجاد یک روش سریع، ساده و ارزان قیمت برای اندازه‌گیری ترکیب آفلاتوکسین M1 بوده است، از نانوذرات مغناطیسی اکسید آهن اصلاح شده به عنوان جاذب استفاده شده است.»
نانوذرات اکسید آهن نسبت سطح به حجم بسیار بالایی دارند. در نتیجه با به کار بردن مقادیر بسیار کم این جاذب می‌توان جداسازی‌های مناسبی انجام داد. همچنین با کمک خاصیت فوق اشباع نسبی این نانوذرات، واجذبی سریع آن از محلول، با به کار بردن یک آهن‌ربای خارجی امکان‌پذیر می‌شود. تلفیق این دو خاصیت در این کار تحقیقاتی، سبب به دست آوردن یک جداسازی سریع، ساده، و مؤثر برای اندازه‌گیری آفلاتوکسین M1 شده است.
به گفته‌ی این محقق جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، ابتدا نانوذرات اکسید آهن به روش هم‌رسوبی شیمیایی تهیه شده و سپس توسط اصلاحگر ۳-تری متوکسی‌سیلیل-۱-پروپان تیول و اتیلن گلیکول مرکاپتو استات اصلاح شدند. پس از آن از نانوذرات اصلاح شده به عنوان جاذب برای استخراج و پیش‌تغلیظ آفلاتوکسین M1 به کار برده شد. در نهایت به منظور افزایش حساسیت اندازه‌گیری این ترکیب، آن را با سیکلودکسترین کمپلکس داده و تعیین مقدار آن توسط روش طیف‌سنجی فلورسانس انجام شد.
مطالعات صورت گرفته حاصل همکاری دکتر میترا آملی دیوا، زهره طاهری مسلک- دانشجوی دکتری شیمی تجزیه دانشگاه بوعلی سینای همدان- مهدی اله‌یاری- مدیر عامل شرکت آرا کیفیت پژوه- و دکتر کامیار پورقاضی- دانش‌آموخته‌ی شیمی تجزیه دانشگاه خوارزمی- است. نتایج این پژوهش در مجله‌ی Analytica Chimica Acta (جلد ۸۴۲، شماره ۹، سال ۲۰۱۴، صفحات ۶۳ تا ۶۹) انتشار یافته است.
