معرفی قابلیت‌های محصولات نانویی ایرانی در حوزه بهداشت عمومی

تجهیزات بیمارستانی آنتی‌باکتریال از موضوعات موردتوجه در جشنواره فناوری نانو است که در این گزارش به تشریح کارکرد برخی از آن می‌پردازیم.

پانسمان های نوین نانویی

زخم روی پوست، راهی برای ورود میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا بوده و این امکان را به این عوامل می‌دهد تا به سرعت به لایه‌های عمیق‌تر پوست گسترش یابد. بروز هر گونه زخمی را باید جدی گرفت؛ روی تمام زخم‌ها باید به درستی تمیز و پوشیده شود و پوشش آن نیز ثابت گردد.

به طور کلی پانسمان‌ها را می‌توان به دو دسته سنتی و نوین تقسیم نمود. پانسمان‌های سنتی همان مشتقات سلولز هستند که معمولا به همراه یک آنتی‌بیوتیک یا ماده ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شوند و معمولا با نفوذ در بافت آسیب دیده، در هنگام تعویض برای بیمار ایجاد درد و ناراحتی می‌کنند. در طرف مقابل پانسمان‌های نوین با فراهم آوردن محیطی مرطوب در اطراف زخم، محافظت بهتری از آن به عمل آورده و مشکلات پانسمان‌های سنتی را نیز ندارند.

محققان ایرانی نیز به عنوان «سومین تولید کننده پانسمان‌های نانو کریستال نقره در جهان» موفق به تولید این محصول شده‌اند. این پانسمان از روش احیای شیمیایی نانو نقره بر روی شبکه‌ای از الیاف نایلونی تهیه می‌شود، با آزادسازی آهسته یون نقره، اثرات ضدمیکروبی و ضدالتهابی خود را اعمال می‌کند.

از مزایای استفاده از پانسمان‌های agi coat عدم نیاز به استفاده از سایر ضدعفونی کننده‌ها مثل بتادین و یا پمادهای آنتی‌بیوتیک، عدم نیاز به تعویض زود هنگام پانسمان، اکسیژن رسانی و رطوبت رسانی مناسب به زخم است.

ضدعفونی کننده‌های با فناوری نانو نقره

آسیب‌های پوستی همچون زخم‌ها و خراش‌ها جزو اجتناب ناپذیر زندگی روزمره همه ما هستند. زخم محل مناسبی برای ورود باکتری‌ها، ویروس‌ها و دیگر عوامل بیماری‌زا است. برای پیشگیری از این پدیده و عوارض و هزینه‌های ناشی از آن، از مواد مختلفی برای ضدعفونی سطوح، دست‌ها، ابزارها و محل زخم استفاده شده است که از پر کاربردترین آنها بتادین و الکل هستند.

استفاده از بتادین و الکل بدون عوارض نیست. بتادین در صورت تماس با بافت‌های زنده داخل زخم با تخریب آنها موجب تاخیر در التیام زخم و ایجاد بافت جوشگاهی می‌شود و حساسیت‌های موضعی نیز ایجاد می‌کند. الکل نیز به دلیل دارا بودن ملکول‌های کوچک به راحتی از طریق پوست و مخاطات جذب بدن شده و ممکن است سبب بروز مسمومیت ناشی از الکل شود. همچنین این مواد در محل زخم سوزش و برای شستشوی دست‌ها و زخم خشکی و حساسیت ایجاد می‌کنند. برای ضدعفونی کردن سطوح نیز از شوینده‌هایی استفاده می‌شود که دارای الکل و مواد شیمیایی هستند که مسمومیت حاد استنشاقی ایجاد می‌کنند. همچنین ظهور باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک، به دلیل استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیک‏‌ها مسئله جدید روبروی محققین است.

محققین ایرانی، موفق به تولید نسل جدید ضدعفونی کننده‌ها با فناوری نانو نقره شدند، که با از بین بردن طیف وسیعی از میکروارگانیسم‌های مضر، در زمینه‌های گوناگون مورد استفاده قرار گرفته است. ضدعفونی کننده‌های نانویی، دارای قدرت آنتی‌باکتریال بیشتر، فاقد بوی الکل و سوزش ناشی از آنها هستند. این محصولات در مقایسه با بتادین حدود یک تا دو دقیقه زودتر ضد عفونی و میکروب‌ها را عقیم می‌کند. علاوه بر این، اثر طولانی‌تر این ذرات نسبت به سایر آنتی باکتریال‌ها قابل توجه است.

کاشی آنتی باکتریال

طبق گزارشی که سازمان بهداشت جهانی در خصوص عفونت‌های بیمارستانی منتشر کرده است، در کشورهای توسعه یافته بین ۳٫۵ % تا ۱۲% از بیماران به عفونت‌های بیمارستانی دچار می‌شوند. بر طبق گزارش مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های اروپا (ECDC) در کشورهای اروپایی ۷٫۵% از بیماران به عفونت‌های بیمارستانی دچار می‌شوند. در کشورهای کمتر توسعه یافته با درآمد پایین، به علت عدم دسترسی به آمار و اطلاعات باکیفیت، نمی‌توان عدد دقیقی ارائه داد. اما طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی، بین ۶% تا ۱۹% از بیماران در کشورهای کمتر توسعه یافته به عفونت‌های بیمارستانی دچار می‌شوند. طبق این گزارش در اروپا سالانه ۳۷۰۰۰ نفر و در آمریکا حدود ۹۰۰۰۰ نفر جان خود را بر اثر این عفونت‌ها و عارضه‌های ناشی از آن از دست می‌دهند.

بدیهی است هرچه دوره بستری شدن بیمارها بیشتر باشد، احتمال ابتلا به عفونت بیشتر خواهد بود. طبق تحقیقات گسترده‌ای که در کشورهای فرانسه، آلمان و ایتالیا صورت گرفت، این نتیجه به دست آمد که عوامل بیماریزای  زیر به ترتیب بیشترین حضور را در محیط ICU دارند:
Staphylococcus aureus :21.8%
entero bacteriaceae :20.2%
Pseudomonas spp.:17.2%
enterococci :10.0%
Escherichia coli :9.1%
Candida spp :8.8%

کاشی نانو آنتی باکتریال گزینه مناسبی برای حل این مشکل است. با نصب کاشی نانوآنتی باکتریال این محیط ها در برابر هر گونه باکتری ایزوله شده و هزینه‌های تمیز نگه داشتن و ضد عفونی کردن محیط کاهش می‌یابد. در کشور ما نیز محققان با استفاده از نوعی کامپوزیت موفق به تولید کاشی و سرامیک نانو آنتی باکتریال شدند. این محصول با استفاده از لایه نشانی نانوذرات نقره بر روی انواع سرامیک و استفاده به صورت کامپوزیت در لعاب روی کاشی و سرامیک تولید می‌شوند. هرچند عمده استفاده این محصول، در بیمارستان‌ها و بخش‌های پیوند مغز استخوان، اتاق عمل، ICU ،CCU ، اورژانس، بخش‌های سوانح سوختگی، ریکاوری و بخش‌های استریل است، اما در هتل‌ها، اماکن ورزشی، کارخانه‌های صنایع غذایی و حتی در تمامی سرویس‌های بهداشتی نیز قابل استفاده است.

طبق آزمایش‌های معتبر صورت گرفته، این نوع از کاشی و سرامیک ۹۹٫۹ % باکتری‌های بیماریزای بیمارستانی مانند Staphylococcusaureus, Enterococcusfaecalis , Escherichia coli , Pseudomonas aeruginosa  که همگی جز لیست بیشترین حضور در محیط‌های بیمارستانی هستند را درصورت برخورد با سطح خود از بین می‌برد.

ملحفه بیمارستانی آنتی باکتریال

عفونت‌های بیمارستانی و مراکز درمانی از جمله مشکلات همیشگی و مهم در این مراکز است که بیماران و حتی افراد غیر بیمار را به اشکال و روش‌های گوناگون مبتلا می‌کند. عفونت بیمارستانی به عفونتی گفته می‌شود که افراد بستری در بیمارستان در مدت زمانی که در بیمارستان به سر می‌برند به آن مبتلا می‌شوند و علائم بیماری ممکن است در حین بستری بودن و یا بعد از مرخص شدن بیمار بروز کند. عفونت بیمارستانی باعث افزایش هزینه‌ها – طولانی شدن بهبودی – ناتوانی و مرگ بیماران می‌شود. یکی از راه‌های انتقال بیماری در بیمارستان‌ها از طریق تماس غیرمستقیم به ویژه ملحفه و روبالشی‌ها است.

گروهی از کارشناسان بهداشتی دانشگاه مریلند آمریکا برای مطالعه در مورد اثر باکتری‌های بیماریزا در محیط بیمارستان ۴۸۷ نمونه آزمایشگاهی از اتاق‌های ۳۲ بیمارستان قبل و بعد از نظافت جمع‌آوری کرده و مورد آزمایش و بررسی قرار دادند که بیماران بستری شده در این اتاق‌ها سابقه آلوده شدن به باکتری اسینتوباکتر بومانی را داشتند.

نتایج بررسی اثر نانونقره بر این باکتری در آزمایشگاه بایوتک (biotech) ایالت تگزاس امریکا نشان دهنده اثر عالی نانونقره برای از بین بردن این باکتری است. نقره دارای خاصیت آنتی باکتریال است و با توجه به قابلیت بالای نانوذرات نقره در نفوذ، می‌تواند میکروارگانیسم‌ها را از بین ببرد.

برای پیشگیری از این معضل استفاده از ملحفه، روکش تخت، پرده، پارتیشن‌های پارچه‌ای ، لباس‌های بیماران و پرسنل بیمارستانی تهیه شده از نخ‌های حاوی نانوذرات نقره راهکاری مناسب جهت حفظ سلامت افراد جامعه و جلوگیری از صرف هزینه گزاف درمان بیماری‌های ناشی از عفونت‌های بیمارستانی است.