معرفی قابلیت‌های محصولات نانویی ایرانی در حوزه درمان موثر

در این گزارش به بهانه برگزاری نهمین جشنواره فناوری نانو به قابلیت‌های محصولات نانویی در حوزه درمان موثر که در این نمایشگاه نیز عرضه شده است پرداخته می‌شود.

یکی از حوزه‌های دارای الویت در برنامه‌های توسعه‌ای ستاد نانو، تولید و تجاری سازی داروهای هوشمند برپایه فناوری نانو است. در همین راستا تاکنون داروهای درمانی نیز تولید و تجاری سازی شده است.
 
داروی ضد سرطان
سرطان دومین عامل شایع مرگ و میر در کشورهای توسعه ‌یافته و سومین عامل مرگ و میر در کشورهای کمتر توسعه یافته است. در ایران سرطان سومین عامل مرگ و میر بوده و سالانه بیش از ۳۰٫۰۰۰ نفر در اثر سرطان جان خود را از دست می‌دهند. تخمین زده می‌شود سالانه بیش از ۷۰٫۰۰۰ مورد جدید سرطانی در کشور اتفاق بیافتد.

یکی از داروهای مورد استفاده برای سرطان‌های خونی ALM، ALL، نووربلاستوم، سارکوم استخوان، سرطان‌های پستان، تخمدان، مثانه، تیروئید، و سرطان معده، “دوکسوروبیسین” است. این داروی ضد سرطان در رشد و گسترش سلول‌های سرطانی اختلال ایجاد می‌کند. علاوه بر سمیت قلبی و کبدی، در فرم غیرنانویی دوکسوروبیسین می‌توان به عوارض دیگری همچون نارسایی قلبی، تورم محل عمل، تهوع، ریزش مو و کم خونی اشاره کرد.

این در حالی است که دانشمندان با استفاده از فناوری نانو اقدام به ساخت و تولید این دارو به صورت لیپوزومال کرده‌اند. داروی تولید شده در ایران با عنوان «سینادوکسوزوم» بوده که از خاصیت افزایش طول عمر در بیماری‌های سرطان سینه متاستازدهنده و سرطان تخمدان پیشرفته ملتیپل میلوما و کاپوسی سارکومای همراه در بیماران مبتلا به ایدز برخوردار است. سینادوکسوزوم به سبب دارا بودن روکش‌های لیپوزومال و پلی اتیلین گلایکول و اندازه ذرات آن از عوارض کمتری برخوردار است. در مطالعات بالینی که ایمنی و اثربخشی دو دارو را مقایسه کرده‌اند به خوبی نشان داده شده است که دوکسوروبیسین لیپوزومال نسبت به داروی مشابه معمولی دارای اثربخشی بهتر و عوارض جانبی کمتری است. به طوری که سمیت کمتری برای قلب و سرکوبگری کمتری برای مغز استخوان و با درصد پایینتری ایجاد عارضه آلوپسی و تهوع و استفراغ در موارد استفاده از فرم لیپوزومال دیده شده است و همین مزیت باعث شده که در افراد مسن، بیماران قلبی و یا با سابقه قبلی تحت درمان شیمی درمانی انتخاب مطلوب و ارجحی باشد. بررسی اهمیت اقتصادی این محصول در جدول زیر بیان شده است.

داروی کورکومین
زردچوبه نام علمی Curcuma longa نوعی گیاه است که پودر آن به رنگ زرد تیره، یکی از پرکاربردترین ادویه جات به شمار می‌رود. زردچوبه به دلیل خصوصیات آنتی اکسیدانی قوی خود یکی از مؤثرترین مواد در جلوگیری از سرطانی شدن سلول‌های بدن است. این گیاه همچنین موجب افزایش ترشح انسولین و کاهش قند خون در بیماران دیابتی می‌شود.

کورکومین (دی فرولوئیل متان)، مهمترین جزء فعال ریشه زردچوبه است. با توجه به ماهیت لیپوفیل کورکومین٬ جذب خوراکی کورکومین در فرم‌های معمول خوراکی (پودر، کپسول و قرص) بسیار پائین است. ولی در فرآورده سیناکورکومین، تمام کورکومین در بخش هیدروفوبیک نانومیسل‌های کورکومین محبوس است. این نانومیسل‌های کروی شکل که اندازه‌ای حدود ۱۰ نانومتر دارند و باعث افزایش حلالیت کورکومین در آب به میزان ۱۰۰۰۰۰ برابر می‌شوند، باعث افزایش جذب کورمین از راه خوراکی به میزان بیش از ۱۰۰ برابر می‌شوند.

درواقع ۸۰ میلی گرم کورکومین نانویی معادل استفاده از حداقل ۸ گرم کورکومین معمولی، فراهمی زیستی خواهد داشت. اثرات بالقوه کورکومین به عنوان یک ترکیب آنتی اکسیدان و ضد التهاب است که آن را به عنوان یک مکمل ارزشمند در پیشگیری و درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها مستعد کرده است. در زیر از جنبه سلامت این محصول بررسی شده است.

درمان قطعی سالک
سالک شکل پوستی بیماری لیشمانیوز است که توسط نیش پشه خاکی انتقال پیدا می‌کند. پس از گزش شخص توسط پشه خاکی آلوده و گذشت ۲ تا ۸ ماه (دوره کمون بیماری)، در محل گزش پشه، برجستگی به رنگ قرمز در پوست ایجاد می‌شود که کمی خارش دارد، ولی فاقد درد است. با گذشت چند هفته، این برجستگی سفت شده و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز درمی‌آید و بعد از دو تا سه ماه بر روی برجستگی، فرورفتگی به عمق یک میلیمتر ایجاد می‌شود که به تدریج از ضایعه، مایعی ترشح می‌شود که تدریجا به صورت دلمه درمی‌آیند. با گذشت زمان، رنگ دلمه قهوه‌ای شده و سرانجام به صورت زخم سرباز درمی‌آید. این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است.

انگل سالک به داروها مقاومت شده است و در بدن می‌ماند و درمان قطعی هم ندارد. درمان اصلی سالک در حال حاضر ترکیبات ۵ ظرفیتی آنتیموان است. این داروها گران قیمت‌اند، نیاز به تزریقات مکرر دارند و بعضا با اثرات جانبی همراه هستند. این دارو در مصرف سیستمیک دارای عوارض درد عضلات، پانکراتیت، آریتمی قلبی و هپاتیت است. میزان اثربخشی ترکیبات آنتیموان در درمان لیشمانیوز به ویژه سالک نوع شهری خیلی پایین است؛ و در مورد درمان موضعی (تزریق داخل ضایعه) دردناک است و نیاز به نیروی متخصص دارد.

با تلاش پژوهشگران کشورمان، برای درمان سالک دارویی موضعی با نام تجاری سیناآمفولیش در فرم نانولیپوزومی تولید شده است که از پوست عبور می‌کند و به قسمت‌های عمقی پوست می‌رسد و بعد از سه هفته سالک را درمان کرده و دارای اثرات موثرتر و عوارض کمتری برای بیمار است. این دارو به طور ساده روزی دو بار به مدت سه تا چهار هفته بر روی زخم استفاده می‌شود.

لازم به ذکر است، در بخش بهداشت و سلامت نهمین جشنواره فناوری نانو نیز ۱۰ شرکت فعال در این حوزه محصولات نانویی خود را ارائه نموده‌اند. در گزارشی مجزا به معرفی این شرکت‌ها و محصولات پرداخته خواهد شد.