پژوهشگران مرکز تحقیقات نانوفناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری شرکت مهندسی و تحقیقاتی توفیق دارو، موفق به ساخت نمونه‌های آزمایشگاهی نانوحامل‌های گونه‌ای داروی ضدسرطان شده‌اند. این نانوحامل هوشمند می‌تواند با انتقال مناسب دارو به بافت سرطانی و جلوگیری از انتشار آن در بافتهای سالم، از احتمال ایجاد عوارض ناخواسته در بدن بکاهد.
نانوحامل‌هایی با قابلیت انتقال دارو به بافت سرطانی
بورتزومیب دارویی است که با نام تجاری VELCADEجهت درمان انواع سرطان‌ها از جمله مالتیپل میلوما کاربرد دارد. این دارو در بیمار تحت درمان به دلیل مکانیسم عمل و دوز مصرفی آن، منجر به ایجاد عوارض جانبی متعدد می‌گردد که برای بیمار آزار دهنده است. از جمله‌ی این عوارض، افت فشارخون، مشکلات قلبی، ریوی وکبدی و نوروپاتی محیطی است. با توجه به پیشرفت‌های ایجاد شده در علم پزشکی، دارورسانی از طریق سسیستم‌های نانوحامل می‌تواند راهکار مناسبی برای فائق آمدن بر این محدودیت‌ها و مشکلات باشد.
میترا کرانی، مجری طرح، روش اتخاذ شده در این طرح را جهت بهبود درمان سرطان اینگونه توضیح داد: «همانگونه که اشاره شد، محصور نمودن دارو در داخل سامانه‌های ذره‌ای چون لیپوزوم‌ها، میسل‌های پلیمری و یا میکرو کپسول‌ها و هدفمند نمودن انتقال این دارو به بافت سرطانی با استفاده از این سیستم‌ها، از روش‌های نوین درمانی در سال‌های اخیر است. در این طرح، لیپوزوم‌ها به عنوان نانوحامل‌هایی با خصوصیاتی نظیر سمیت پایین و زیست سازگاری مناسب جهت جلوگیری از توزیع نابجای داروی بورتزومیب در ارگان‌های دیگر و ایجاد آثار ناخواسته انتخاب شده‌اند.»
وی در ادامه نحوه‌ی انتقال دارو توسط این نانوحامل را اینگونه بیان کرد: «نانوحامل طراحی شده مناسب برای داروهای سمی است و به صورت غیر فعال می تواند بافت تومور را با مکانیسم «افزایش نفوذ‌پذیری و نگهداری» (EPR Enhanced Permeation and Retention,) مورد هدف قرار دهد. در واقع پس از تزریق وریدی به دلیل بیشتر بودن نفوذ پذیری مویرگهای بافت تومور در مقایسه با بافت نرمال، این نانوحامل بیشتر در بافت تومور تجع پیدا میکند و از طرف دیگر به دلیل اینکه سیستم لنفاوی مؤثری در تومورهای جامد حضور ندارد، تخلیه ذرات از بافت تومور انجام نمی پذیرد. این عوامل در مجموع باعث تجمع بیشتر این نانوذرات در تومور در مقایسه با بافتهای نرمال می‌شود.»
به گفته‌ی کرانی، فرمولاسیون‌های لیپوزومی تهیه شده در این تحقیق به گونه‌ای است که زمان حضورشان در جریان خون افزایش یافته و بنابراین زمان کافی برای تجمع در نواحی تومور را دارند. از طرف دیگر ماتریکس لیپیدی تشکیل دهنده نانولیپوزومها به گونه ای است که اجازه خروج دارو از لیپوزوم را مادامی که در خون سیرکوله می شود را نمی دهد. در واقع پس از تجمع لیپوزوم در محوطه تومور، دارو به تدریج در مجاورت سلولهای سرطانی به دلایل شرایط فیزیولوژیکی آزاد شده باعث تأثیر بهتر دارو با عوارض جانبی کمتر می گردد. این ویژگی در نانولیپوزوم‌های بورتزومیب طراحی شده وجود دارد.
بنابراین با استفاده از این سیستم دارورسانی در پی اثر بخشی بالای دارو، دوز مصرفی و عوارض جانبی در بیمار نیز کاهش می‌یابد.
این طرح در قالب پایان نامه‌ی دکترای میترا کرانی از دانشگاه علوم پزشکی مشهد و با راهنمایی دکتر محمودرضا جعفری و به سفارش شرکت مهندسی و تحقیقاتی توفیق دارو در حال انجام است. این طرح به عنوان پایان‌نامه‌ی مورد نیاز صنعت به تأیید ستاد توسعه فناوری نانو نیز رسیده است. آیین نامه‌ی حمایت از پایان نامه‌های مورد نیاز صنعت در سایت www.nano.ir/hrdc موجود است.
