در پژوهشی که اخیرا انجام شده، چارچوب ها و ابزارهای مورد استفاده در اروپا برای ارزیابی خطرات بالقوه سلامتی و زیست محیطی نانومواد تولید شده، ارزیابی شده است.
بررسی ابزارهای ارزیابی ریسک نانومواد
این مطالعه روشهای تهیه پروتکل های کارآمدتر و انعطاف پذیرتر برای انجام آزمایش های سنجش ریسک را بررسی می کند. طبق نتایج این پژوهش، هیچ کدام از چارچوب های موجود، تمامی معیارهای ارزیابی را در بر نمی گیرد و باید چارچوب جامع تر و جدیدتری تهیه شود.
فناوری نانو به عنوان یک فناوری کلیدی در حال ظهور، در روند رشد اتحادیه اروپا در نظر گرفته می شود. این فناوری پتانسیل زیادی برای نوآوری و رشد اقتصادی دارد و در بسیاری از کاربردهای آن، سرمایه گذاری های کلان صورت گرفته است. با این حال در زمینه محیط زیست، بهداشت و ایمنی نانومواد تولید شده ابهاماتی وجود دارد. برای اینکه بتوان قوانین و مقررات کارآمدی را تنظیم کرد، نیاز به تجزیه و تحلیل علمی و دقیق تأثیرات بالقوه نانومواد وجود دارد که از طریق روشهای ارزیابی ریسک صورت می گیرد.
پژوهشی با عنوان “چارچوب ها و ابزارهای ارزیابی ریسک نانومواد تولید شده” در قالب پروژه MARINA تحت حمایت اتحادیه اروپا انجام شده است که به مرور چارچوب ها و ابزار ارزیابی ریسک نانومواد تولید شده می‌‌پردازد. در این پژوهش، محققان چارچوبی با عنوان “الگوی مفهومی” را برای نشان دادن اینکه ارزیابی ریسک چگونه باید انجام شود، به همراه نمونه ای از ارزیابی ایمنی شیمیایی مؤسسه REACH ارائه کردند.
ابزارها به عنوان وسایل مورد استفاده برای انجام یک وظیفه یا کارکرد خاص تعریف شدند که شامل پروتکل های آزمون، مدل های کامپیوتری و پایگاه های اطلاعاتی می‌‌شود. کلاً ۱۲ چارچوب و ۴۸ ابزار مورد بررسی قرار گرفت که همگی در سایر پژوهش ها و پروژه ها شناسایی شدند. این چارچوب‌‌ها از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفتند تا نقاط قوت آنها مشخص شود. از جمله مواردی که مورد بررسی قرار گرفته است، این است که این چارچوب‌‌ها: آیا ویژگی های مختص به نانومواد را در نظر می گیرند، آیا کل چرخه عمر نانومواد را شامل می شوند، آیا قبل از انجام ارزیابی ها به برنامه ریزی دقیق و اولویت بندی اهداف می‌‌پردازند.
ابزارهای مورد استفاده بر اساس هفت معیار مختلف از قبیل: سهولت استفاده، ارائه اطلاعات کمّی، توانایی مشخص کردن میزان عدم قطعیت در نتایج و … مورد بررسی قرار می گیرند. محققان معیارهای بررسی برای چارچوب‌‌ها و ابزارها را از طریق مرور سایر پژوهش ها و مصاحبه با کارکنان مؤسسات توسعه دهنده ابزار کار تعیین کرده اند. این ارزیابی ها منجر به ارائه فهرستی از نقاط قوت و زمینه های بهبود ابزارها و چارچوب‌‌ها براساس نتایج بررسی هفت معیار می شود. به علاوه این ارزیابی ها نشان داد که در اکثر چارچوب‌‌ها، “فرموله کردن مساله”، هدف ها و دامنه ارزیابی را مشخص می کند و برای جلوگیری از انجام آزمایش های غیرضروری لازم است. همچنین، اکثر چارچوب‌‌ها در مراحل اولیه ارزیابی، مسیرهای مواجهه غیرمرتبط را مشخص و مستثنی می کنند که این کار باعث جلوگیری از آزمایش‌‌های غیرضروری می شود. با این وجود، هیچ کدام از چارچوب‌‌ها، کلیه معیارها را شامل نمی شوند و طبق این پژوهش باید چارچوبی جدید و جامع تهیه شود که همه معیارها را در برگیرد. به گفته محققان چنین چارچوبی باید قوانین و مقررات را اطلاع رسانی کند، با عوامل سلامتی و زیست محیطی را تجمیع کند و کلیه مراحل چرخه عمر یک محصول حاوی نانومواد را شامل شود.
براساس نتایج ارزیابی ابزارها، بسیاری از آنها برای غربالگری ریسک مناسب است و لزوما برای ارزیابی ریسک مورد استفاده در حوزه نظارت مناسب نیست. با این وجود، نقاط قوت این ابزارها در روش های کمی است که می تواند عدم قطعیت را تخمین بزند. به عنوان مثال، یک ابزار تحلیل شده، می تواند در نتایج خود عدم قطعیتی را نشان دهد که به علت دانش ناکافی در مورد منشأ ماده و مشخصات و کاربردهای آن بوده است.
به گفته پژوهشگران، ابزارهایی روند افزایشی داشته است که می توانند پروتکلی برای آزمونهایی که در کلیه آزمایشگاه‌‌ها تجدیدپذیر هستند (مانند شناسایی و تعیین خطرات مواد و آزمونها)، ارائه دهند. این ابزارها می تواند به تغییر رویکرد از انجام آزمون های پرهزینه و مورد به مورد برای ارزیابی ریسک نانومواد ساخته شده، به سمت یک فرآیند کارامدتر و براساس گروه بندی نانومواد و روش های “read-across” منجر شود که در آن، مشخصات یک ماده بدون انجام آزمایش و با توجه به مشخصات ماده مشابه و هم گروه آن تعیین می شود. این روش برای مواد شیمیایی به خوبی توسعه داده شده اما برای نانو مواد هنوز تکمیل نشده است. جهت تکمیل روش “read-across ” برای نانومواد، پژوهشگران به داده های بیشتری برای ایجاد ارتباط میان مشخصات نانومواد و اثرات بیولوژیکی آنها نیاز دارند.
فناوری نانو به عنوان یک فناوری کلیدی در حال ظهور، در روند رشد اتحادیه اروپا در نظر گرفته می شود. این فناوری پتانسیل زیادی برای نوآوری و رشد اقتصادی دارد و در بسیاری از کاربردهای آن، سرمایه گذاری های کلان صورت گرفته است. با این حال در زمینه محیط زیست، بهداشت و ایمنی نانومواد تولید شده ابهاماتی وجود دارد. برای اینکه بتوان قوانین و مقررات کارآمدی را تنظیم کرد، نیاز به تجزیه و تحلیل علمی و دقیق تأثیرات بالقوه نانومواد وجود دارد که از طریق روشهای ارزیابی ریسک صورت می گیرد.
پژوهشی با عنوان “چارچوب ها و ابزارهای ارزیابی ریسک نانومواد تولید شده” در قالب پروژه MARINA تحت حمایت اتحادیه اروپا انجام شده است که به مرور چارچوب ها و ابزار ارزیابی ریسک نانومواد تولید شده می‌‌پردازد. در این پژوهش، محققان چارچوبی با عنوان “الگوی مفهومی” را برای نشان دادن اینکه ارزیابی ریسک چگونه باید انجام شود، به همراه نمونه ای از ارزیابی ایمنی شیمیایی مؤسسه REACH ارائه کردند.
ابزارها به عنوان وسایل مورد استفاده برای انجام یک وظیفه یا کارکرد خاص تعریف شدند که شامل پروتکل های آزمون، مدل های کامپیوتری و پایگاه های اطلاعاتی می‌‌شود. کلاً ۱۲ چارچوب و ۴۸ ابزار مورد بررسی قرار گرفت که همگی در سایر پژوهش ها و پروژه ها شناسایی شدند. این چارچوب‌‌ها از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفتند تا نقاط قوت آنها مشخص شود. از جمله مواردی که مورد بررسی قرار گرفته است، این است که این چارچوب‌‌ها: آیا ویژگی های مختص به نانومواد را در نظر می گیرند، آیا کل چرخه عمر نانومواد را شامل می شوند، آیا قبل از انجام ارزیابی ها به برنامه ریزی دقیق و اولویت بندی اهداف می‌‌پردازند.
ابزارهای مورد استفاده بر اساس هفت معیار مختلف از قبیل: سهولت استفاده، ارائه اطلاعات کمّی، توانایی مشخص کردن میزان عدم قطعیت در نتایج و … مورد بررسی قرار می گیرند. محققان معیارهای بررسی برای چارچوب‌‌ها و ابزارها را از طریق مرور سایر پژوهش ها و مصاحبه با کارکنان مؤسسات توسعه دهنده ابزار کار تعیین کرده اند. این ارزیابی ها منجر به ارائه فهرستی از نقاط قوت و زمینه های بهبود ابزارها و چارچوب‌‌ها براساس نتایج بررسی هفت معیار می شود. به علاوه این ارزیابی ها نشان داد که در اکثر چارچوب‌‌ها، “فرموله کردن مساله”، هدف ها و دامنه ارزیابی را مشخص می کند و برای جلوگیری از انجام آزمایش های غیرضروری لازم است. همچنین، اکثر چارچوب‌‌ها در مراحل اولیه ارزیابی، مسیرهای مواجهه غیرمرتبط را مشخص و مستثنی می کنند که این کار باعث جلوگیری از آزمایش‌‌های غیرضروری می شود. با این وجود، هیچ کدام از چارچوب‌‌ها، کلیه معیارها را شامل نمی شوند و طبق این پژوهش باید چارچوبی جدید و جامع تهیه شود که همه معیارها را در برگیرد. به گفته محققان چنین چارچوبی باید قوانین و مقررات را اطلاع رسانی کند، با عوامل سلامتی و زیست محیطی را تجمیع کند و کلیه مراحل چرخه عمر یک محصول حاوی نانومواد را شامل شود.
براساس نتایج ارزیابی ابزارها، بسیاری از آنها برای غربالگری ریسک مناسب است و لزوما برای ارزیابی ریسک مورد استفاده در حوزه نظارت مناسب نیست. با این وجود، نقاط قوت این ابزارها در روش های کمی است که می تواند عدم قطعیت را تخمین بزند. به عنوان مثال، یک ابزار تحلیل شده، می تواند در نتایج خود عدم قطعیتی را نشان دهد که به علت دانش ناکافی در مورد منشأ ماده و مشخصات و کاربردهای آن بوده است.
به گفته پژوهشگران، ابزارهایی روند افزایشی داشته است که می توانند پروتکلی برای آزمونهایی که در کلیه آزمایشگاه‌‌ها تجدیدپذیر هستند (مانند شناسایی و تعیین خطرات مواد و آزمونها)، ارائه دهند. این ابزارها می تواند به تغییر رویکرد از انجام آزمون های پرهزینه و مورد به مورد برای ارزیابی ریسک نانومواد ساخته شده، به سمت یک فرآیند کارامدتر و براساس گروه بندی نانومواد و روش های “read-across” منجر شود که در آن، مشخصات یک ماده بدون انجام آزمایش و با توجه به مشخصات ماده مشابه و هم گروه آن تعیین می شود. این روش برای مواد شیمیایی به خوبی توسعه داده شده اما برای نانو مواد هنوز تکمیل نشده است. جهت تکمیل روش “read-across ” برای نانومواد، پژوهشگران به داده های بیشتری برای ایجاد ارتباط میان مشخصات نانومواد و اثرات بیولوژیکی آنها نیاز دارند.
