پژوهشگران دانشگاه تبریز و دانشگاه علوم پزشکی تبریز در تحقیقات آزمایشگاهی خود موفق به ساخت نانوحاملی شده‌اند که افزون بر جنبه‌ی درمانی، قابلیت تصویربرداری از سلول‌های سرطانی را نیز فراهم می‌کند. در ساخت این نانوحامل از مواد زیست سازگار و بدون ایجاد سمیت و همچنین کم هزینه استفاده شده‌است.
تصویربرداری و دارورسانی هدفمند داروی ضد سرطانی توسط نانوحامل‌های حاوی نقاط کوانتومی کربنی
سرطان یکی از اصلی‌ترین بیماری‌هایی است که در اقصی نقاط جهان سلامت بشر را تهدید می‌کند. شیمی‌درمانی یکی از راه‌های رایج درمان سرطان محسوب می‌شود. یکی از معایب بزرگ این روش، عدم انتخابی بودن داروی ضد سرطان است؛ بدین معنی که دارو، علاوه‌بر اینکه موجب مرگ سلول سرطانی می‌شود، بر سلول‌های سالم نیز مؤثر بوده و آن‌ها را از بین خواهد برد. از این‌رو سیستم‌‌های دارورسانی نوین جهت غلبه بر این مشکلات مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این سیستم‌ها، زمان، مکان و سرعت آزاد شدن دارو به خوبی کنترل خواهد شد؛بنابراین علاوه بر افزایش بازدهی درمانی دارو، اثرات جانبی آن نیز به طور قابل توجه کاهش خواهد یافت.
به گفته‌ی پریناز نژادمختاری، دانش آموخته کارشناسی ارشد شیمی از دانشگاه تبریز، هدف از انجام این تحقیقات سنتز نانوحاملی بر پایه‌ی نقاط کوانتومی کربنی و بررسی قابلیت آن‌ها در تصویربرداری سلولی و حمل داروی ضد سرطان متاتروکسات بوده‌است. متاتروکسات یکی از داروهای مؤثر ضد تومور است که به طور گسترده جهت درمان سرطان‌هایی نظیر سرطان لنفی، سرطان‌های ریه و همچنین سرطان‌های استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی در ادامه عنوان کرد: «مواد پایه کربنی که با نام نقاط کوانتومی کربنی یا کربن دات‌ها نیز شناخته می‌شوند، به دلیل خواص منحصر به فردی نظیر زیست سازگاری بالا، عدم سمیت و حلالیت بالا در محیط‌های آبی قابلیت این را دارند که بدون هیچ نگرانی برای کاربردهای داروسانی و همچنین تصویربرداری زیست‌پزشکی مورد استفاده قرار گیرند. به همین دلیل در این طرح اقدام به بارگذاری نقاط کوانتومی کربنی در نانوذرات پلیمری زیست سازگاز به نام نانوذرات ژلاتینی جهت بهبود خواص داروشناختی این نقاط کوانتومی شده‌است.»
به گفته‌ی نژاد مختاری طبق نتایج حاصل شده در مطالعات برون تنی( in-vitro)، نانوحامل سنتز شده با قابلیت دارورسانی هدفمند از اثرات جانبی و مخرب داروهای ضدسرطان بر روی بافت‌های سالم اطراف تومور کاسته و اثربخشی دارو را افزایش می‌دهد. از طرفی به دلیل دارا بودن خواص فلورسانسی امکان ردیابی دارو و تصویربردادری سلولی نیز وجود دارد.
این محقق در مقایسه‌ی کار انجام شده با پژوهش‌های قبلی عنوان کرد: «در کارهای پژوهشی قبلی از نقاط کوانتومی بر پایه‌ی فلزی نظیر تلورید کادمیوم و سلنید کادمیوم که سمی و گران قیمت هستند، جهت فلورسنت کردن نانوذرات ژلاتین استفاده شده‌است. اما در این کار، هدف جایگزینی این نقاط کوانتومی با نقاط کوانتومی بر پایه کربنی با خواص زیست سازگاری مطلوب، پایداری بالا و سمیت پایین‌تر و مطالعه‌ی قابلیت آن‌ها در حمل دارو و امکان تصویربرداری زیستی بوده‌است.»
وی در توضیح نحوه‌ی سنتز این نانوحامل نیز گفت: «برای ساخت این نانوحامل، ابتدا نقاط کوانتومی کربنی بر پایه‌ی سیتریک اسید به روش هیدروترمال تهیه شده و در ادامه در نانوذرات ژلاتین به روش رسوب دهی بارگذاری شدند. سپس میزان بارگیری و آزادسازی داروی ضد سرطان متاتروکسات در شرایط متفاوت pH و دمای محیط بررسی شد. در انتها نیز اثربخشی سامانه تولید شده در رده ﺳﻠﻮل ﺳﺮﻃﺎن پستان اﻧﺴﺎﻧﯽ MCF-7 مورد ارزیابی قرار گرفت.»
نژادمختاری در پایان عنوان کرد: «لازم به ذکر است که در این طرح از آنالیزهای FT-IR، پراش اشعه ایکس (XRD)، پراش نور دینامیکی (DLS)، میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM)، طیف سنجی فلوئورسانس (PL) و آنالیز حرارتی وزن سنجی (TGA) بهره گرفته شده‌است. همچنین به‌منظور تأیید زیست سازگاری نانوذرات و قابلیت آن‌ها در حمل دارو و تصویربرداری زیستی، آزمون سمیت سلولی (MTT) و آزمون‌های آپتیک سلولی و تصویربرداری (cellular uptake and cell imaging) توسط دستگاه فلوسایتومتری انجام شد.»
پریناز نژادمختاری- دانش آموخته کارشناسی ارشد شیمی دانشگاه تبریز- دکتر ناصر ارسلانی-عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز- دکتر حامد همیشه کار-عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز- و دکتر مرجان قربانی- پژوهشگر پسا دکتری ازدانشگاه علوم پزشکی تبریز- در انجام این تحقیقات همکاری داشته‌اند. نتایج این کار در مجله‌ی Journal of Materials Science با ضریب تأثیر ۲/۹۹۳ (جلد ۵۳، سال ۲۰۱۸، صفحات ۱۰۶۷۹ تا ۱۰۶۹۱) منتشر شده‌است.
