محققان دانشگاه علوم پزشکی یاسوج موفق به سنتز نانوجاذبی شدند که می‌توان به کمک آن مقادیر ترکیبات مفید درون بافت گیاهان را به دقت استخراج و اندازه‌گیری کرد. این روش برای چندین گیاه بومی ایرانی مورد آزمایش قرار گرفته است.
چگونه به کمک فناوری نانو مقدار ترکیبات مفید درون گیاهان را اندازه بگیریم؟
آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیبات طبیعی هستند که توانایی مبارزه با مواد شیمیایی در بدن را دارا هستند. در سال‌های اخیر محققان تحقیقات خود را بر روی ترکیباتی موسوم به ترکیبات فنلی متمرکز کرده‌اند. این ترکیبات به دلیل برخورداری از خواص آنتی‌اکسیدانی قوی قادرند از بدن انسان را در رادیکال‌های آزاد محافظت کنند. بسیاری از گیاهان ترکیبات فنلی را در بافت خود تولید می‌کنند و اندازه‌گیری میزان این ترکیبات از اهمیت بالایی برخوردار است.
دکتر آرش اسفرم، دکترای شیمی تجزیه و عضو مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج ضمن اشاره به دو ترکیب فنلی تیمول و کارواکرول به‌عنوان یکی از رایج‌ترین ترکیبات فنلی موجود در بسیاری از گیاهان بومی، در خصوص اقدامات صورت گرفته در این طرح گفت: «ترکیبات فنلی تیمول و کارواکرول در عصاره گیاهانی مانند آویشن دنایی، مرزه خوزستانی، مریم گلی، سنبله کرکدار و نعناع موجود هستند و فعالیت ضدمیکروبی آن‌ها به تأیید رسیده است. در طرح حاضر ما به دنبال سنتز و به‌کارگیری یک نانوجاذب به‌منظور استخراج و اندازه‌گیری دقیق مقادیر این ترکیبات در عصاره گیاهان بوده‌ایم.»
به گفته این محقق، سادگی، ارزان بودن روش و سنتز نانوجاذب، کاهش زمان مراحل آماده‌سازی و استخراج نمونه، مصرف کم حلال‌های آلی و عدم نیاز به حلال‌های کلردار و حجم کم فاز استخراجی از جمله امتیازات این روش استخراجی است.
وی در خصوص نقش فناوری نانو در افزایش کارایی این نانوجاذب گفت: «حضور نانوجاذب اکسید منگنز تثبیت شده بر روی کربن فعال موجب بهبود زمان استخراج، افزایش بازده استخراج از بافت پیچیده گیاهان دارویی مختلف با حداقل مزاحمت، ظرفیت جذب بالا و قابلیت استفاده مجدد در مقایسه با دیگر روش‌ها و مواد سنتزی مشابه شده است.»
در این مطالعه از روش‌هایی نظیر آنالیز عنصری، آنالیز مساحت سطح و تخلخل، توزیع اندازه ذرات و پراش اشعه ایکس به‌منظور مشخصه‌یابی نانوجاذب و از دستگاه کروماتوگرافی با کارایی بالا برای انجام عملیات مربوط به شناسایی و اندازه‌گیری ترکیبات فنلی استفاده شده است. در بخش آماری و بهینه‌سازی نیز روش پاسخ سطح مورد استفاده قرار گرفته است.
به گفته اسفرم توسعه این روش مبتنی با نانوجاذب اکسید منگنز تثبیتشده بروی کربن فعال منجر به دستیابی نتایج تجزیه‌ای رضایت‌بخش از جمله حد تشخیص پایین در محدوده ۰۵۴/۰ تا ۱۰۴/۰ نانوگرم بر میلیلیتر، گستره خطی ۴/۰ تا ۶۰۰۰ نانوگرم بر میلیلیتر در زمان کوتاه با درصد بازیابی قابل‌قبول بین ۵/۹۴ تا ۰/۱۰۹ درصد و انحراف استاندارد نسبی کمتر از ۰/۸ درصد شده است.
این پژوهش حاصل همکاری دکتر آرش اسفرم، دکتر حسین صادقی منصورخانی، دکتر اسماعیل پناهی کوخدان و دکتر زینب صالح‌پور – اعضای مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج و دکتر علیرضا گودرزی – عضو هیأت علمی دانشگاه گلستان است. نتایج این کار در مجله Analyst با ۰۱۹/۴ ( جلد ۱۴۴، شماره ۶، سال ۲۰۱۹، صفحات ۱۹۲۳ تا ۱۹۳۴) به چاپ رسیده است.
