یک تیم تحقیقاتی متشکل از محققان دانشگاه‌های مختلف ایران به همراه پژوهشگرانی از انستیتو پاستور ایران طرحی برای ساخت نانوداروی ضدبیماری سالک ارائه کردند. مطالعات بالینی مدل حیوانی در مقیاس آزمایشگاهی این نانودارو تکمیل شده است.
طرحی برای تولید نانوداروهای درمان بیماری لیشمانیازیس (سالک)
یکی از طرح‌های ارائه شده برای برنامه طرح‌های نوآورانه فناوری‌نانو (NanoMatch)، پروژه ساخت نانودارو برای درمان انگل لیشمانیازیس است. لیشمانیازیس از جمله بیماری‌های انگلی شایع است؛ بر طبق گزارش‌هایی مبنی بر وجود کانون‌های جدید برای این بیماری در ایران و دیگر کشورها و روند مقاومت به داروهای کنونی باعث شده که دیدگاه سازمان بهداشت جهانی برای این بیماری و معرفی درمان‌های جدید باشد. یکی از موانع در درمان بیماران سالک، مقاومت دارویی بالا نسبت به داروهای رایج است که گران قیمت و دارای عوارض جانبی زیاد بوده و نیاز به دوزهای تکرار شونده و مدت زمان درمان طولانی دارد. همین امر لزوم یافتن درمان جایگزین را ضروری ساخته است.
یکی از ترکیب‌های گیاهی موثر در درمان این بیماری، بتولینیک اسید بوده که دارای اثرات ثابت شده ضدلیشمانیا است. نامحلول بودن این ترکیب به‌منظور ایجاد فرمولاسیون و سمیت آن که مانع از ایجاد دوز موثر درمانی شده است، از موانع استفاده از این ترکیب برای درمان سوش مقاوم به لیشمانیا است.
همچنین آمفوتریسین بی یک داروی مورد تایید FDA بوده که به دلیل نامحلول بودن و سمیت بالا، با محدودیت مصرف بالینی مواجه شده است. در این طرح، دو دارو در نانوسامانه کیتوزان بارگذاری شده و مشکلات مطرح شده مرتفع شد و با توجه به بومی بودن بتولینیک اسید، تولید آن صرفه اقتصادی بالایی در کنار عملکرد مناسب دارو خواهد داشت.
درمان موثرتر در درمان سالک نسبت به نمونه‌های تجاری، صرفه اقتصادی تولید دارو و جلوگیری از خروج ارز از کشور، استفاده از دوز پایین داروی آمفوتریسین بی و بتولینیک اسید و حذف عوارض جانبی شدید داروها و کاهش هزینه درمان از جمله ویژگی‌های جالب توجه این طرح است.
در این طرح، دو نانوداروی درمان بیماری سالک بتولینیک اسید-کیتوزان و آمفوتریسین بی-کیتوزان به‌عنوان داروهای درمانی جدید برای لیشمانیا تولید شده و مطالعات بالینی مدل حیوانی در مقیاس آزمایشگاهی تکمیل شده است. داروی بتولنیک اسید از پوست درخت توس به‌عنوان منبع سرشار از بتولینیک اسید به‌دست می‌آید. این درخت جزء منابع طبیعی استان‌های شمالی کشور بوده و از طرف دیگر فناوری مورد نیاز برای استحصال دارو از پوست این درخت فراهم شده است.
در این طرح نانوذرات کیتوزان نیز با استفاده از روش جداسازی فازی تهیه شده و دو داروی بتولینیک اسید و آمفوتریسین بی با روش جداسازی فازی در آن‌ها بارگذاری شده‌اند. نانوداروهای حاصل ابتدا با روش داکینگ مورد بررسی قرار گرفتند و بارگذاری مناسب داروها در نانوذرات اثبات شده است. سپس از نظر میزان بارگذاری دارو و قابلیت حفظ دارو با روش‌های مختلف توصیف نانوذرات شامل DLS، SEM، TEM، AFM، FTIR، TLC و HNMR مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج نشان داد که داروها در نانوذرات به خوبی بارگذاری شده‌اند. میزان جذب سلولی نانوذرات (cellular uptake) بالا بوده و رهایش دارو از سامانه به‌صورت آهسته است.
آمیتیس رمضانی، همکار طرح (متخصص بیماری عفونی، انستیتو پاستور ایران)، طاهره زاده‌مهریزی، مجری طرح (دکتری بیوتکنولوژی پزشکی، انستیتو پاستور ایران)، علی خامسی‌پور، همکار طرح (استاد تمام ایمونولوژی مرکز پوست دانشگاه تهران، رئیس شبکه ملی لیشمانیوز و عضو کمیته ملی مدیریت لیشمانیوز مرکز پوست دانشگاه علوم پزشکی تهران)، مهدی شفیعی اردستانی، همکار طرح (عضو هیئت‌علمی دانشکده داروسازی دانشگاه تهران، رادیو فارماسیست)، نریمان مصفا، همکار طرح (عضو هیئت‌علمی دانشکده پزشکی شهید بهشتی (گروه ایمونولوژی، از اعضای بورد ایمونولوژی وزارت بهداشت))، مصطفی حاجی ملاحسینی، همکار طرح (عضو هیئت‌علمی دانشکده پزشکی شهید بهشتی، گروه ایمونولوژی) و حسن شاهم‌آبادی ابراهیمی، همکار طرح (دکتری آنالیز آماری، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان) بوده‌اند.
