دکتر رضا اسدی‌فرد مدیر کارگروه بازار ستاد فناوری نانو بر روی صندلی داغ هفتمین مجمع اقتصاد فناوری نانو پاسخگوی سوالاتی درباره ستاد توسعه فناوری نانو بود.
اقتصاد نانو یک اقتصاد برونگرا تعریف شده است
ستاد نانو در مقام پاسخگویی یکی از برنامه‌های هفتمین مجمع اقتصاد فناوری نانو بود که دکتر رضا اسدی‌فرد مدیر کارگروه بازار ستاد فناوری نانو بر روی صندلی داغ به سوالات مطرح شده توسط علی چاپرک پژوهشگر حوزه مطالعات فناوری و حضار پاسخ گفت. این برنامه در قالب پرسش و پاسخ در زیر آمده است.
ستاد نانو به عنوان یک نهاد عمومی طی چه مکانیسمی به خیر عمومی کمک می‌کند؟
سازمان‌ها وظایف روتین و معمولی را دارند که برای یک نهاد توسعه‌ای ایجاد اشکال می‌کند. ستاد ویژه توسعه فناوری نانو یک نهاد توسعه‌ای است که به آینده حوزه‌های مختلف مانند انرژی، داروهای خاص یا آینده حوزه کشاورزی توجه دارد. همه کار ستاد خیر عمومی نیست اما تمرکز زیادی در این حوزه دارد به عنوان مثال تعداد بیمارهای سرطانی در حال رشد بود بر همین اساس در توسعه داروی بیماری‌های صعب‌العلاج مانند سرطان تمرکز کردیم و در حال حاضر ۳ داروی ضدسرطان در بازار وجود دارد یا موضوع دیگر کمبود آب آشامیدنی و معضلات آب و آلوده شدن آب‌های زیرزمینی بود که به وسیله فناوری نانو توسعه یافته تاکنون ۶۰ روستای کشور که مشکل آرسنیک در آب داشتند مشکل آن‌ها با این راهکار برطرف شده و این موارد جزو خیر عمومی محسوب می‌شود.
در مواردی کلماتی مثل های‌تک، تحول صنعت، ایجاد بازار جدید، صادرات، حوزه صنعتی خاص که کارهای خوبی هستند از ستاد ویژه توسعه فناوری نانو شنیده می‌شود نظریه دخالت ستاد نانو چیست؟
ستاد نانو در آغاز شکل‌گیری یک اصولی را برای راهکار آینده خود درنظر گرفته بود ستاد بیشتر قصد سیاست‌گذاری و بعد شبکه‌سازی داشت به عنوان مثال تا مدت‌ها ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ساختمان نداشت و مستأجر بود و هزینه خرید ملک را صرف طرح‌ها و پروژه‌های نانویی می‌کرد بر همین اساس ستاد نانو یک تفکر نرم داشت و اصول خود را سیاست‌گذاری، شبکه‌سازی و پرهیز از سهم‌خواهی در بدنه مدیریت قرار داده بود. اما ستاد در مسیر حرکت خود نیاز به اصلاحاتی در زیرساخت‌ها داشت به عنوان مثال بحث مالکیت فکری و پتنت در گذشته خیلی بی‌اهمیت و لاکچری بود اما این زیرساخت برای کسی که میخواهد صادرات داشته باشد بسیار حیاتی و لازم بود بر همین اساس ستاد برای ثبت پتنت به شرکت‌ها کمک کرد و در این حوزه متمرکز شد به طوری که در سال گذشته جشن صدمین استاندارد نانو ثبت شد و در حوزه استاندارد نانو ایران جز پنج کشور اول است.
اهداف ستاد ویژه توسعه فناوری نانو از منظر اشتغال و سهم بازار به چه شکل است و چگونه برای رسیدن به سهم دو درصدی در بازار صادرات محصولات نانویی حضور پیدا خواهد کرد؟
عدد قابل اتکا بازار جهانی محصولات نانویی ۳۰ میلیارد دلار است اما کشورها به شکل دیگری محاسبه می‌کنند به عنوان مثال کره جنوبی در خودرو که یک محصول پیچیده است اگر چهار قطعه نانویی استفاده کند کل محصول را نانویی حساب می‌کند و عدد خیلی درشتی می‌شود در حالیکه ما برای محصولات ساده با عملکرد نانویی کل محصول را محاسبه می‌کنیم و محصولات پیچیده باید قطعات نانویی آن محاسبه شود با این حساب بازار جهانی محصولات نانویی ۳۰ میلیارد دلار خواهد شد و ما با فروش ۳۰۰ میلیون دلاری خود یک درصد از سهم بازار را در اختیار داریم البته هدف‌گیری ما ۱۰ میلیارد دلار به بالا است تا ایران به عنوان صادرکننده محصول نانویی دیده شود در حال حاضر در جامعه علمی جهانی فناوری نانو ایران قابل رویت است و با هدف‌گیری ۱۰ میلیارد دلاری محصولات نانویی ایران نیز قابل رویت خواهد شد.
به دلیل عدم جداسازی نهاد استاندارد سازی از تسهیلات دهنده و شناسایی کننده شرکت ها برای رویدادها به نظر می رسد ستاد نانو تعدادی شرکت ویژه و سوگلی دارد. اگر سندیکای شرکت های حوزه نانو شکل بگیرد آیا این سندیکا تشخیص بهتری در بین شرکت های فعال نخواهد داشت؟
هر نهادی ۴ سطح سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری، تسهیل‌گری و خدمات‌دهی دارد. ستاد ویژه توسعه فناوری نانو این سطوح را تفکیک کرده تا پایش راحت‌تر انجام شود همچنین گزارش سالانه را نیز بر اساس این تفکیک انجام می‌دهد. در ستاد یک گروه این اسناد را براساس مطالعات جهانی و ترندها انجام می‌دهند. کارگروه‌ها سیاست‌های ستاد را به صورت آیین‌نامه تنظیم می‌کنند که از چه شرکتی و در چه قالبی حمایت شود. مجموعه موسسه خدمات فناوری تا بازار یا کریدور نانو نیز کاملا شفاف عمل کرده و پلتفرم ارائه انواع خدمات را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد مثلا برای ثبت پتنت ۹۰ درصد هزینه توسط ستاد پرداخت می‌شود و کانون پتنت شرایط فنی احراز پتنت را بررسی می‌کند و ۱۰ درصد هزینه آن از فناور دریافت می‌شود. گیت ورودی این خدمات نیز گواهینامه نانومقیاس است بدین معنا که محصول از فناوری نانو استفاده کرده باشد و فناوری نانو خاصیت ویژه‌ای را به محصول مهندسی شده داده باشد. تا امروز نیز شرکت‌های زیادی تاییدیه نانو مقیاس دریافت کردند و شامل حمایت‌های ستاد هستند. در مورد سندیکای حوزه فناوری نانو نیز ستاد مانع شکل‌گیری سندیکا نمی‌شود.
آیا ستاد آگاهانه به دنبال تقویت نقاط قوت و اجتناب از پرداختن به نقاط ضعف است؟
ایران در توسعه فناوری نانو به نام فناوری برافکن که آینده اقتصادی بالایی دارد حرکت صعودی دارد. در گدشته میزان تولید مقالات ما بسیار بالا و با صددرصد افزایش بود اما در شرایط کنونی افزایش مقالات ما به ۲۵ تا ۳۰ درصد رسیده و رشد اقتصادی محصولات نانو به صددرصد رسیده است زیرا زیرساخت‌های علمی ایجاد شده و جوانه فناوری زده شده و برخی از این جوانه‌ها به درخت تبدیل شده‌اند و یک روند کاملاً طبیعی است.
آیا ستاد از تحریم‌ها استقبال می‌کند؟ میزان صادرات محصولات یک سوم شده اما انگار تحریم برای محصولات نانویی خوب بوده است؟
در مجموع تحریم به ضرر اقتصاد است در شرایطی که ۸۰ درصد از اقتصاد ما به طور مستقیم به دولت وابسته است و رفتار دولت در این اقتصاد تاثیرگذار است. اما تحریم باعث شده که شرکت‌های بزرگ به تولید داخل توجه کنند و استقبال بیشتر شده است. در حوزه فناوری نانو تحریم به ضرر است اقتصاد نانو یک اقتصاد برونگرا تعریف شده است و ۸۰ درصد محصولات نانویی اگر به بازار داخل اکتفا کنند به بن‌بست می‌رسند بر همین اساس در چند کشور دفتر ایجاد کردیم تا صادرات را از طریق آن‌ها پیگیری کنیم. با وجود تحریم در تبادل مالی و محصول به مشکل برمی‌خوریم.
عضویت افرادی از اعضای ستاد در شرکت‌های خصوصی حوزه نانو تضاد منافع ایجاد نمی‌کند؟
ستاد نانو یک مجموعه صندوق توسعه فناوری نانو دارد که در طول زمان درآمدهایی داشته و به جای سرمایه‌گذاری در بورس یا خرید اوراق یا ملک در حوزه فناوری نانو صرف شده است. در مواردی که بخش خصوصی توان اجرای آن را ندارد مثل تولید داروی ضدسرطان این صندوق می‌تواند سرمایه‌گذاری کند، بر همین اساس بعضی از همکاران ستاد به عنوان نماینده دولت و به صورت کارشناس در این شرکت‌ها حضور دارند و نفعی از سود سهام و مالکیت برای آن‌ها وجود ندارد.
ثبات مدیریتی به نفع ستاد فناوری نانو و یا به ضرر آن و چرا هیچ صحبتی از شکست‌های ستاد نانو نمی‌شود ؟
ثبات مدیریتی برای افراد ناکارآمد زیان‌بار است و آثار مخربی به همراه دارد اما ثبات کارکنان ستاد فناوری نانو در کل خوب بوده و آن‌ها در طول زمان پیشرفت کرده‌اند. در مورد شکست نیز ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در بحث برندسازی با شکست مواجه شده است، ستاد در برند پوشاک، برند نانومواد شکست خورده است. حتی در تجربه عرضه محصولات نانویی در فروشگاه رفاه نیز با شکست مواجه شده است اما شکستی بد است که به آن توجه نشود اما یادگیری از شکست بیشتر از پیروزی است.