از شکل‌گیری یک ایده فناورانه تا رسوخ آن به صنعت گاهی دهه‌ها زمان نیاز است، اما این مسیر برای توسعه فناوری نانوالیاف در ایران قریب به یک دهه طول کشید، ده سال پر فرازونشیب، آکنده از حوادث تلخ و شیرین که تحمل آن فقط از عهده کارآفرینان سخت‌کوش برمی‌آید.
بهره‌برداری از دستگاه نانوالیاف ایرانی در بزرگ‌ترین کارخانه تولید ماسک جنوب غرب آسیا
ایده اولیه ساخت دستگاه الکتروریسندگی به اوایل دهه ۸۰ بازمی‌گردد زمانی که دکتر رضا فریدی مجیدی به همراه مهندس نادر نادری قدم در مسیر توسعه فناوری نانوالیاف گذاشتند. دانشگاه تهران نقطه شکل‌گیری ایده توسعه فناوری نانوالیاف بود، جایی که مجیدی و نادری با خواندن مقاله‌ای در حوزه نانوالیاف کار خود را روی توسعه این فناوری آغاز کردند. در قدم اول آن‌ها به دنبال ساخت ابزاری برای تولید نانوالیاف بودند از این رو با دریافت حمایت مالی، دستگاه الکترویسندگی در مقیاس آزمایشگاهی را از خارج از کشور خریداری کردند، اما به دلیل تحریم‌ها و نوع فناوری به کار برده شده در این دستگاه، امکان استفاده از آن برای بخش صنعتی وجود نداشت. این بن‌بست، نقطه آغازی بود برای تاسیس و راه‌اندازی یک شرکت دانش‌بنیان به نام فناوران نانومقیاس، تا مجیدی و نادری با استفاده از راهبردی متفاوت نسبت به دستگاه خارجی، دستگاه الکتروریسندگی ایرانی را تولید کنند.
اما مشکلات مالی و فقدان برخی زیرساخت‌های صنعتی بخش کوچکی از موانع موجود در مسیر کارآفرینان شرکت فناوران نانومقیاس بود، هرچند گرفتن وام می‌توانست بخشی از مسائل مالی را حل کند اما برای توسعه فناوری، گره‌های کور زیادی وجود داشت که باید با اتکا به توان داخلی و بدون دست‌دراز کردن به خارج از کشور، حل می‌شد.
چند سال پر از استرس و کار سخت و عبور از موانع بزرگ در نهایت منجر به تولید نمونه اولیه دستگاه الکتروریسندگی شد، اما ظاهرا ساخت نمونه اولیه تازه اول ماجرا است و راه درازی تا اثبات عملکرد و یافتن مشتری برای این دستگاه فاصله بود. انگیزه دکتر مجیدی در ابتدا شروع کار روی ساخت این دستگاه، پاسخ به نیاز موجود در صنعت فیلتر خودروها بود، از این رو با توسعه فناوری نانوالیاف، این فناوری به شرکت‌های تولید کننده فیلتر خودرو معرفی شد. انتظار می‌رفت به دلیل عملکرد قابل توجه فیلترهای حاوی نانوالیاف، این فناوری به سرعت مورد توجه شرکت‌های تولیدکننده قرار گیرد اما این فناوری با بی‌اعتنایی فیلترسازان روبه‌رو شد. دلیل این امر ارجحیت قیمت به کیفیت در صنعت خودروسازی بود چرا که «غول‌های جاده مخصوص» به دنبال کالای ارزان بودند نه فناوری نوین و کیفیت بالا. بنابراین قطعه‌ای با اندک قیمت بالاتر و در عین حال کیفیت بسیار بالا از سوی خودروسازان طرد می‌شد. علی‌رغم بازاریابی‌ها و رایزنی‌ها، هیچ شرکت تولیدکننده فیلتر خودرو حاضر به استفاده از این فناوری نشد و شرکت فناوران نانومقیاس به در بسته برخورد کرد.
با حمایت و تلاش ستاد توسعه فناوری‌نانو، ارتباط‌هایی با بخش‌های دیگر صنعت فیلتر ایجاد شد و در این میان شرکت بهران فیلتر به فناوری نانوالیاف علاقه نشان داد، البته این شرکت نه برای فیلترهای خودرو بلکه برای فیلترهای نیروگاهی به دنبال استفاده از فناوری‌های نو بود. دلیل این امر وجود استانداردهای سخت‌گیرانه برای حذف آلاینده‌ها از توربین‌های گران‌قیمت نیروگاه‌ها بود که به شرکت بهران فیلتر انگیزه لازم برای تغییر روش تولید و استفاده از نانوالیاف را می‌داد. اما این مسیر نیز مصائب خاص خود را داشت. شرکت بهران فیلتر حاضر به قبول هیچ ریسکی در استفاده از این فناوری نبود. در قدم اول بهران فیلتر درخواست تست‌های تایید عملکرد فیلترهای حاوی نانوالیاف ساخته شده توسط دستگاه الکتروریسندگی فناوران نانومقیاس را داده بود که هزینه‌ای ۱۵ هزار دلاری داشت و باید در اروپا این تست‌ها انجام می‌شد تا شرکت بهران فیلتر نسبت به عملکرد این فیلترها اطمینان یابد و از سوی دیگر این شرکت حاضر به تقبل این هزینه نبود و شرکت نوپای فناوران نانومقیاس نیز توان مالی انجام این تست‌ها را نداشت.
در سال ۱۳۸۹ شرکت فناوران نانومقیاس با دریافت وام این تست‌ها را انجام داد و عملکرد آن کاملا از سوی آزمایشگاه اروپایی تایید شد و در نتیجه سفارش اولین دستگاه الکترریسندگی توسط شرکت بهران فیلتر به فناوران نانومقیاس داده شد. با دریافت اولین سفارش خرید، شرکت فناوران نانومقیاس، امیداورتر نسبت به گذشته، مراحل ساخت اولین دستگاه صنعتی الکتروریسندگی را آغاز کرد و این دستگاه با موفقیت در شرکت بهران فیلتر در مشهد نصب و راه‌اندازی شد. هر چند به دلیل نیازهای صنعتی بهران فیلتر، تغییراتی روی این دستگاه داده شد تا عملکرد آن منطبق با نیاز بازار شود. با آغاز به کار خط تولید فیلترهای حاوی نانوالیاف، بازاریابی این فیلترهای نیروگاهی در کشور آغاز شد و استقبال قابل توجهی نیز از آن به عمل آمد.
با توجه به تست‌هایی که توسط آزمایشگاه‌های مختلف روی این نانوالیاف انجام می‌شد، نتایج حیرت‌انگیز بود و حاکی از موفقیت فیلترهای حاوی نانوالیاف در صنعت نیروگاهی در کشور بود. با موفقیت این فیلترها در صنعت نیروگاهی، شرکت آزاد فیلتر نیز به جمع مشتریان شرکت فناوران نانومقیاس پیوست و دستگاه الکتروریسندگی در اختیار این شرکت نیز قرار داده شد.
با موفقیت فناوری نانوالیاف در صنعت نیروگاهی و استفاده از آن در بیش از ۲۰ نیروگاه در کشور، این فناوری جای خود را در حوزه‌های دیگر نیز باز کرد و شرکت‌هایی نظیر سها به سراغ این فناوری آمدند. البته بعدها شرکت‌های تولیدکننده فیلتر خودرو نیز به جمع مصرف‌کنندگان این فناوری پیوستند. نمونه‌های آزمایشگاهی این دستگاه توسط حدود ۱۵۰ آزمایشگاه دانشگاهی و پژوهشی در حال حاضر استفاده می‌شود.
عملکرد این دستگاه به حدی بود که امکان صادرات دستگاه الکتروریسندگی فراهم شد. سال ۱۳۹۵ این دستگاه به کره‌جنوبی صادر شد تا از آن برای تولید ماسک استفاده شود. شرکت‌کره‌ای خریدار این فناوری، فعال در حوزه تولید ماسک و فیلترهای صنعتی و نیمه‌صنعتی است و این دستگاه را با هدف پوشش‌دهی فیلترها و افزایش کارایی فیلترهای کلی و عام (مانند فیلترهای خودرو، نیروگاهی، صنعتی و ماسک‌های تنفسی) خریداری کرد.
دکتر فریدی مجیدی در این باره می‌گوید: «متقاعد نمودن خریدار کره‌ای با توجه به اینکه دستگاه در حوزه فناوری نوین است کاری بسیار دشوار بوده، ولی در نهایت با محرز شدن کارایی و توانایی بالای دستگاه این خرید نهایی، دستگاه ساخته و صادر شده است.»
چینی‌ها پس از مشاهده عملکرد این خط تولید در کره‌جنوبی، به این فناوری علاقه‌مند شدند و قراردادی برای خرید ده دستگاه نیز با شرکت فناوران نانومقیاس امضا کردند که در حال حاضر ۷ دستگاه در چین نصب شده و در حال کار است. شرکت چینی هر یک از این تجهیزات را به قیمت ۳۵۰ هزار دلار خریداری کرد در حالی که نمونه اروپا این دستگاه یک میلیون یورو قیمت دارد.
مدیرعامل شرکت فناوران نانومقیاس برخی عوامل موثر در یافتن مشتری خارجی می‌گوید: «برای جلب نظر مشتریان خارجی تائیدیه‌های بین‌المللی اخذ می‌کنیم. برای مثال در حال حاضر ۴ ایزو و یک نشان CE و ۲ تائید تست فیلتر اروپایی و چند نشان نانو ایران برای تمامی محصولات داریم و تا حد امکان رفرنس‌های فروش‌مان را ارائه می‌کنیم.»
یکی از کاربردهای نانوالیاف در صنعت، تولید ماسک با این نانوالیاف است که بعد از شیوع ویروس کرونا تقاضای نسبتا بالایی در کشور پیدا کرده است. شرکت فناوران نانومقیاس چند سالی است که روی ساخت ماسک‌های حاوی نانوالیاف تمرکز کرده است و در حال حاضر ماسک‌های متنوعی را تولید و به بازار عرضه کرده است. این شرکت در حال حاضر دو خط تولید ماسک دارد.
به تازگی نیز بزرگ‌ترین کارخانه تولید ماسک جنوب غرب آسیا به همت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی(ره) با استفاده تجهیزات شرکت فناوران نانومقیاس در شهرک صنعتی اشتهارد به بهره‌برداری رسیده است. این کارخانه طی مدت یک ماه راه‌اندازی شد و ظرفیت تولید روزانه ۴ میلیون ماسک را دارد. با این حجم از تولید و تقاضای ماسک در کشور، اضافه شدن این کارخانه کشور را از واردات ماسک بی‌نیاز خواهد کرد.
ایده فناورانه‌ای که در دهه ۸۰ مطرح شد بعد از عبور از فرازونشیب‌های زیاد، امروز به ثمر نشسته است و در حال حاضر علاوه بر نیروگاه‌ها، صنایع مختلفی از محصولات این فناوری بهره‌مند هستند. صادرات این فناوری باعث ورود ارز به کشور شده و در دوران سخت شیوع ویروس کرونا، این فناوری به کمک سلامت شهروندان ایرانی آماده است.
توسعه فناوری نانوالیاف در ایران را می‌توان مصداق بارز تولید ثروت و رفاه از طریق محصولات دانش‌بنیان برای جامعه ایرانی دانست که در دوران شکوفایی اقتصاد مقاومتی به ثمر نشسته است. دستگاه الکتروریسندگی ایرانی یک مثال از ده‌ها دستاوردی است که به دست توانای نخبگان و متخصصان ایران برای سربلندی این کشور ایجاد شده است.
این گزارش خبری در فصلنامه فناوری نانو شماره ۲۷۰ خرداد ۱۳۹۹ منتشر شده است.
