مصاحبه با دکتر خطیب الاسلام صدر نژاد ؛ محقق برتر (رتبه پنجم) در سومین جشنواره برترین‌های نانو

لطفاً در خصوص فعالیت خود در حوزه علوم نانو توضیح داده، بفرمایید از چه زمانی
در این حوزه شروع به فعالیت نموده‌اید و تا چه حد بر آن متمرکز شده‌اید.
رشته مهندسی مواد و متالورژی، برخلاف رشته‌هایی همانند مکانیک که بیشتر در
مقیاس ماکرو کار می‌کنند، بر مقیاس میکرو متمرکز است. دانشجویان مهندسی مواد از
ابتدا وارد ساختار اتم و مولکول می‌شوند.
به همین سبب ابتدا که فناوری‌نانو در ایران مطرح شد خیلی از همکاران ما در رشته
مهندسی مواد و متالورژی، آنرا موضوع جدیدی نمی‌دانستند. به طور مثال تصویری که
بر دیوار اتاق من نصب شده است مربوط به اکسید مولیبدن است که ۱۴ سال پیش تهیه
شده است. کریستال‌هایی‌از آن که به صورت درختچه‌هایی بیرون زده، نانوساختار است.
اگر آن زمان فناوری‌نانو مطرح بود چندین مقاله از این کار ارائه می‌گردید. از
حدود ۵ سال پیش که شاهد استقبال دانشجویان از فناوری‌نانو بودیم ‌ما نیز به این
سمت سوق پیدا نمودیم و در حال حاضر، بیش از ۵۰ درصد تحقیقات من در حوزه فناوری‌نانو
متمرکز است‌. پیشتر بر روی آلیاژهای حافظه‌دار متمرکز بودم، اکنون نیز روی همین
موضوع در مقیاس نانو فعالیت می‌کنم.
آیا تاکنون در این حوزه موفق به تولید محصولی شده‌اید؟ اگر موفق بوده‌اید این
محصول در چه مرحله‌ای است؟ آیا تجاری شده و یا برنامه‌ای برای تجاری نمودن آن
دارید؟
با همکاری گروه‌های ۷-۸ نفره، در سطح آزمایشگاهی مواد مختلفی همانند
نانوساختارهای اکسید آلومینیوم، کریستال‌های نوع آلفا و گاما، اکسید روی، اکسید
تیتانیوم، اکسید قلع و… را سنتز نموده‌ایم. طرحی نیز برای تولید انبوه اکسید
روی داشتیم که متاسفانه نتایج بررسی‌های فنی و اقتصادی آن چندان مطلوب نبود. به
این معنا که بازار کشش تولید انبوه این ماده را نداشت. بنابراین فعالیتمان را
در مقیاس آزمایشگاهی درخصوص نانولوله‌های کربنی، طلا، فیلم نازک نانوساختار
آلیاژ حافظه‌دار و … ادامه دادیم.
درصورت مراجعه سرمایه‌گذاری به شما، چه چیز قابل ارائه‌ای دارید؟
حدود ۵۰-۶۰ ثبت اختراع داخلی داریم که اغلب آنها در حوزه علوم و فناوری نانو
هستند. از نظر دانش فنی نیز در مقیاس آزمایشگاهی در مرحله خوبی قرار داریم. کار
صنعتی نکرده‌ایم زیرا متقاضی نداشته‌ایم، اما آمادگی انجام آن‌را داریم.
به نظر جنابعالی چه عواملی باعث موفقیت شما به عنوان یکی از منتخبین جشنواره
برترین‌ها شده است؟
در ابتدا لازم می‌دانم که از مسئولان و دست‌اندرکاران ستاد نانو تشکر کنم زیرا
با حمایت‌هایشان پژوهشگران را دلگرم‌تر و مشتاق‌تر می‌کنند. انتشار ۱۲ مقاله در
مجلات بین‌المللی و هدایت یک پایان‌نامه در مقطع کارشناسی ارشد عواملی هستند که
در این دوره از جشنواره موجب کسب امتیاز اینجانب شده است.

به نظر شما نقاط قوت و ضعف پژوهش هایتان در چیست؟
یکسری ضعف فردی وجود دارد و یک سری ضعف عمومی. محدودیت های عمومی به طور کلی
عبارتند از: نبود تجهیزات، مواد اولیه، قطعات و …، ضعف نیروی انسانی کارآمد و
ورزیده (حلقه مفقوده زنجیره پیشرفت و توسعه زیاد است!) و ضعف فرهنگی. بسیاری از
تجهیزات در انحصار افراد و موسسات خاص قرار دارد که آن را در اختیار سایرین
قرار نمی‌دهند. باید در این زمینه‌ها، کار فرهنگی کرد و باید بدانیم زکات علم،
ترویج آن است. البته عدم تداوم و ثبات در فعالیت‌ها نیز از دیگر ضعف‌های موجود
است. با رایج شدن یک علم جدید توجهات بسیاری به آن معطوف می‌شود، اما این حرکت
تداوم ندارد. ذائقه ایرانی مشکل‌پسند و نوگراست. این خوب است ولی نباید به قیمت
از دست رفتن ثبات باشد. قوت ما فقط جوانان و ملت ما هستند که در سلامت کامل،
انرژی خود را صرف فعالیت‌های علمی می‌کنند و این امر جای تقدیر دارد.
به نظر شما برای رسیدن به هدف “تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم” چه
باید کرد؟
برای تولید ثروت یک حرکت جمعی و اراده عملی نیاز است. مدیران دولتی باید
بخواهند و خط مشی را نشان دهند و پژوهشگران نیز بدون دغدغه مشکلات مالی باید
کار کنند.
آیا برگزاری این جشنواره تأثیری بر پیشرفت ایران در این فناوری داشته است؟

تشویق همیشه موثر بوده و ایجاد انگیزه می‌کند. این جای تمجید از برگزارکنندگان
دارد که تنها به نفرات اول جایزه نمی‌دهد و ۱۰ تا ۲۰ نفر اول را انتخاب می‌کنند
و این عدم انحصار جوایز به ۳ نفر اول باعث ایجاد انگیزه در پژوهشگران می‌شود.
البته قهرمان‌پروری ابعاد مثبت و منفی همزمان دارد.
برای پیشرفت بیشتر کشورمان چه پیشنهادی برای دولت و پژوهشگران ایرانی دارید؟

پژوهش در مقیاس نانو نیازمند تجهیزات قوی و مدرن است. این تجهیزات بیشتر در
انحصار کشورهای پیشرفته است. حرکت به سمت ساخت تجهیزات در داخل کشور مقوله‌ای
است که باید بر آن سرمایه‌گذاری نمود. قدم بعدی، تشویق موسسات داخلی برای
استفاده از تجهیزات ساخته‌شده در کشور است، البته لازمه این امر اطلاع رسانی و
تبلیغات قوی است. درکنار این تقویت انتشارت داخلی از جمله کتاب، مقاله، مجله
و..که ظروف انتقال دانش فنی هستند نیز لازم به نظر می‌رسد.
با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، در پایان اگر صحبت خاصی دارید،
بفرمایید.
بزرگترین نعمت الهی که در اختیار همه ماست وقت و زمان است. باید ارزش آنرا درک
کنیم. ما نباید این ثروت عظیم را از دست بدهیم و هر کس باید خود را مسوول وقت
ملت عزیزمان بداند.