تدوین استاندارد ملی در زمینه اصول مطالعات توکسیکوکینتیک نانومواد

نانومواد خانواده‌ای از مواد شیمیایی هستند که مانند هر ماده شیمیایی دیگری می‌توانند طیف وسیعی از سمیت را ایجاد کنند. علم توکسیکوکینتیک‌ می‌تواند:

• به سنجش ایمنی ترکیبات از جمله نانومواد با شناسایی ارگان‌های بالقوه هدف و پتانسیل پایداری در ارگان‌ها کمک کند.
• برای ارزیابی این که آیا یک نانوماده رفتاری متفاوت با یک نانوماده مشابه یا ماده توده‌ای با ترکیب‌بندی شیمیایی مشابه دارد، استفاده شود.
• جذب، توزیع، سوخت و ساز و دفع ترکیبات خارجی در بدن را با گذشت زمان توصیف کند.
• مواجهه را با دوز داخلی مرتبط‌ می‌کند؛ بنابراین، یکی از ابعاد کلیدی برای سمیت است.
• در طراحی مطالعات هدفمند سمیت و شناسایی پتانسیل ارگان‌های هدف کمک کند و اطلاعات مربوطه را برای توجیه یا چشم‌پوشی از مطالعات سمیت فراهم نماید.
• به‌عنوان پایه‌ای برای روش‌های گروه‌بندی و بررسی- سراسری مفید باشد.

مجموعه قابل توجهی از مقالات پژوهشی منتشر شده، دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللی، راهنماها و استانداردهای ملی و بین‌المللی در مورد استفاده از روش‌های توکسیکوکینتیک به منظور مطالعه سرنوشت مواد شیمیایی در بدن وجود دارد. اما هیچ‌یک از آن‌ها به نانومواد به صورت مجزا نمی‌پردازند و برخی حتی نانومواد را به‌طور خاص مستثنی‌ می‌کنند. به‌عنوان مثال، استاندارد ملی ایران به شماره ۲۱۴۸۰ با عنوان «آزمون سمیت مواد شیمیایی – بررسی توکسیکوکینتیک – راهنما در مورد توکسیکوکینتیک»، شرح مفصلی را برای ارزیابی مشخصات توکسیکوکینتیک مواد شیمیایی ارائه‌ می‌دهد، اما به‌طور شفاف بیان‌ می‌کند که این راهنما برای آزمایش نانومواد درنظر گرفته نشده است، زیرا توکسیکوکینتیک نانومواد با یون‌ها و مولکول‌های محلول و ذرات بزرگ متفاوت است. علاوه بر این، مدل‌های توصیف شده اسناد راهنمای فعلی و ذکر شده برای نانومواد مناسب نیستند، زیرا فرآیندهای حاکم بر توزیع نانوذرات با مواد حل شده (مولکولی و یونی) که در راهنماهای فعلی ذکر شده‌اند، متفاوت هستند. از همین رو، علاوه بر رهنمودهای موجود، رهنمودهای جدید یا اطلاعات تکمیلی خاص در مورد نانومواد ضروری هستند.

نود و نهمین اجلاسیه کمیته ملی استانداردهای فناوری نانو در روز دوشنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ به‌صورت مجازی برگزار شد و استاندارد «فناوری نانو – ملاحظات برای انجام مطالعات توکسیکوکینتیک با نانومواد» تصویب و آماده انتشار شد.

این استاندارد، سابقه و اصول مطالعات توکسیکوکینتیک مربوط به نانومواد را توصیف می‌کند. این استاندارد ملی با مشارکت متخصصانی از دانشگاه، پژوهشگاه، شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه ایمنی و کارشناسان ستاد توسعه فناوری نانو تدوین شد. منبع مورد استفاده برای تدوین آن، استاندارد بین‌المللی ISO/TR ۲۲۰۱۹ است که در سال ۲۰۱۹ توسط سازمان بین‌المللی استاندارد (ایزو، ISO) منتشر شده بود.