صنعت خودروسازی ایران برای کاهش فاصله خود با رقبای جهانی و دستیابی به کیفیت، ایمنی و کارایی بالاتر، نیاز مبرمی به تحول دارد و یکی از ارکان اصلی تحقق این مهم، ارتقاء سطح فناوری در بخش قطعهسازی است. در این مسیر نقش شرکتهایی مانند صنایع تولیدی کروز، به عنوان یکی از اصلیترین تامینکنندگان این قطعات، بسیار تعیینکننده خواهد بود. اهمیت این موضوع از جمله مواردی بود که در بازدید جمعی از مهندسان این شرکت از مرکز صنعتیسازی نانوفناوری کاربردی (ICAN) مورد توجه قرار گرفت.
«سامانه پردازش پلاسمایی منسوجات» که توسط شرکت بسا فن آوران نصیر طراحی و عرضه شده، امکان اصلاح سطحی انواع منسوجات و قطعات پلیمری را با دقت بالا و مصرف انرژی کم فراهم میکند. این فناوری با تکیه بر پلاسماهای سرد، راهکاری صنعتی برای ارتقای خواص فیزیکی و شیمیایی سطوح ارائه میدهد و نقش مهمی در توسعه پوششهای کارکردی، تولید منسوجات پیشرفته و کاربردهای مرتبط با فناوری نانو دارد.
پژوهشگران دانشگاه مراغه در همکاری با چند مرکز علمی بینالمللی، در یک پژوهش مروری گسترده به بررسی نسل تازهای از مواد نانوساختار پرداختند که میتوانند آینده ذخیرهسازی انرژی و پاکسازی محیطزیست را متحول کنند. این مطالعه روی نانوکامپوزیتهای هیبریدی MOF/LDH و ساختارهای LDH مشتق از قالبهای MOF متمرکز است؛ موادی که با مساحت سطح بالا، ساختار قابل تنظیم و فعالیت الکتروشیمیایی چشمگیر، گزینههای کلیدی برای توسعه باتریهای پیشرفته، ابرخازنهای کارآمد و سامانههای حذف آلایندهها محسوب میشوند. پژوهشگران در این گزارش، سازوکار سنتز، ویژگیهای ساختاری، عملکرد الکتروشیمیایی و کاربردهای محیطزیستی این مواد را مرور و تحلیل کردهاند و با بیان مزایا و چالشها، نقشهراهی برای توسعه نسل آینده مواد عملکردی ارائه میدهند.
مدیریت کارآمد آبهای سطحی در بسیاری از شهرهای کشور همچنان با چالشهایی جدی روبهرو است؛ چالشهایی که از سیلابهای فصلی تا خسارتهای زیرساختی و هدررفت منابع آبی را شامل میشود. دراینمیان، استفاده از فراوردههای پیشساخته بتنی و بهویژه محصولات نانوکامپوزیتی میتواند یکی از مسیرهای مؤثر برای اصلاح این وضعیت باشد. مهندس محمد ارغنده، مدیرعامل شرکت آرسس بتن فیدار، تجربه این شرکت در توسعه فناوریهای جدید بتن و کاربرد آنها در هدایت هدفمند آبهای سطحی را تشریح کرد؛ تجربهای که از تولید دریچههای منهول بتن الیافی آغاز شد و با ورود نانوسیلیسها به فرمولاسیون، به محصولاتی با عملکرد ارتقایافته و کاربری گسترده در صنایع مختلف انجامید.
پایش آلودگی هوا در آستانه یک چرخش فناورانه جدی است؛ تغییری که نه از مسیر سیاستگذاریهای کلاسیک، بلکه از دل نانوساختارهایی میآید که میتوانند ردّ آلایندهها را در مقیاسی نزدیک به یکدرمیلیارد دنبال کنند. توسعه حسگرهای گازی و شیمیایی مبتنی بر فناوری نانو باعث شده تشخیص ترکیبات خطرناک، یونهای فلزی، گازهای سمی و VOCها با دقتی انجام شود که تا چند سال پیش فقط در مقالات علمی دیده میشد. این نسل تازه از حسگرها، که بر پایه نانوذرات فلزی، اکسیدهای فلزی نانوبلوری، نانولولههای کربنی و پلیمرهای رسانا ساخته میشود، کوچک، کممصرف و قابلادغام با زیرساختهای شهری و ابزارهای هوشمند هستند. همزمان، موجی از سرمایهگذاری جهانی و رقابت شرکتهای بزرگ، بازار نانوحسگرها را تا مرز میلیاردها دلار رسانده و آن را به یکی از عناصر کلیدی مدیریت آلودگی هوا در دهه آینده تبدیل کرده است.
پژوهشگران دانشگاه زنجان و پژوهشکده علوم پایه (IASBS) موفق به ساخت نسل تازهای از نانودیامولسیفایرهای سبز و مغناطیسی شدهاند که میتواند با بازده بالا، امولسیونهای سخت «آب در نفت» را در صنایع نفتی بشکند. این ترکیب نو، بر پایه نانوذرات Fe₃O₄ پوششدادهشده با β-سیکلودکسترین و تزئینشده با مایعات یونی ایمیدازولی ساخته شده و علاوه بر کارایی چشمگیر، قابلیت بازیابی سریع با میدان مغناطیسی و استفادهٔ مجدد تا پنج بار را دارد. آزمایشهای انجامشده نشان میدهد نمونهای که دارای زنجیره آلکیلی بلندتر است، بیشترین عملکرد را در جداسازی فازهای آب و نفت ارائه میدهد. کاهش کششسطحی، پایداری حرارتی و کارایی ۹۲ درصدی در امولسیونها، این فناوری را به گزینهای قابلتوجه برای صنایع نفت و پتروشیمی تبدیل میکند.
دانشگاه علم و فرهنگ روز دوشنبه ۲۶ آذرماه ۱۴۰۴ میزبان سمپوزیوم ملی «از زیست تا فناوری: رویای ممکن» خواهد بود؛ رویدادی علمی که با هدف توسعه زیستفناوری و تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت برگزار میشود و پروفسور حسین بهاروند به عنوان سخنران کلیدی در آن حضور دارد.
در سالهایی نهچندان دور، بخش عمده کاتالیستهای مورد نیاز صنایع نفت و پتروشیمی ایران بهطور کامل از بازارهای خارجی تأمین میشد و همین موضوع، یکی از ریشههای وابستگی راهبردی کشور در زنجیره ارزش انرژی به شمار میرفت. اکنون اما طی یک دهه اخیر جریان بومیسازی نانوکاتالیستها به نقطهای رسیده که نهتنها واردات را به حداقل رسانده، بلکه با تولید ۴۵ محصول توسط ۱۰ شرکت ایرانی، زمینه شکلگیری یک مزیت اقتصادی پایدار را پدید آورده است. فروش ۱۷۲ هزار میلیارد ریالی این محصولات از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳، صادرات ۲۵ میلیون دلاری و صرفهجویی ارزی ۴۶۹ میلیون دلاری تنها بخشی از اثرگذاری اقتصادی این فناوری است. بهکارگیری این نانوکاتالیستها در پالایشگاههای اصلی کشور موجب افزایش تولید سوخت، کاهش ناترازی و تقویت بازیابی انرژی شده؛ بهگونهای که تنها یک نمونه بومی توانسته تولید بنزین را سالانه ۱۱۰ میلیون لیتر افزایش دهد.
پژوهشگران ایرانی آزمایشگاه ملی ماده چگال در پژوهشگاه دانشهای بنیادی (IPM) موفق شدهاند روشی نوینی برای ساخت یکمرحلهای حسگرهای پروتونی ارائه کنند؛ روشی که در آن فرآیند الگوسازی در مقیاس ماکرو و میکرو و سنتز نانوساختار به طور همزمان و در یک مرحله انجام میشود. این دستاورد با استفاده از فناوری لیزر کممصرف و کمهزینه توسعه یافته و میتواند بسیاری از محدودیتهای تولید دستگاههای نانومقیاس را برطرف کند؛ محدودیتهایی مانند چندمرحلهای بودن، پیچیدگی بالای ساخت و هزینه تمامشده زیاد که همواره مانع تجاریسازی و بهکارگیری گسترده آنها در دستگاههای روزمره بوده است. پژوهشگران در قالب نمونه مفهومی این روش، یک حسگر پروتونی بسیار سریع و فوقحساس برای پایش تنفس انسان تولید کردند که در رطوبتهای بالای ۵۵ درصد ــ محدوده متداول در بازدم انسان ــ عملکردی دقیق، سریع و پایدار از خود نشان میدهد. این پیشرفت میتواند مسیر تازهای برای تولید انبوه حسگرهای کارآمد و ارزانقیمت باز کند.
شرکت دانشبنیان طرح و ساخت رابین، به عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم کامپوزیتهای سیمانی فوق توانمند نانوساختار در کشور، پس از تقریبا ۲۰ سال تحقیق و توسعه و ۱۱ سال تولید صنعتی، اکنون یکی از بازیگران مهم در حوزه مصالح پیشرفته ساختمانی محسوب میشود. این شرکت که از سال ۱۳۹۴ عنوان دانشبنیان را کسب کرده، با تولید بیش از ۳۰ نوع محصول مبتنی بر ذرات نانوساختار، توانسته ویژگیهایی مانند مقاومت بسیار بالا، شکلپذیری مناسب، تراکم زیاد و نفوذپذیری پایین را به بازار مصالح ساختمانی ایران وارد کند. محصولات این شرکت با مقاومت ۱۲۰ تا ۵۰۰ مگاپاسکال، در حوزههای شهری، نظامی، زیرساختی و حتی دفن مواد خطرناک کاربرد دارند و به گفته دکتر حمیدرضا احمدیان، کیفیت آنها در بسیاری از موارد با نمونههای معتبر خارجی برابری میکند. صادرات به عراق و ازبکستان نیز نشان داده که این مصالح ظرفیت ورود گستردهتر به بازارهای منطقه را دارند.