سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در آبانماه سال ۱۴۰۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است. ستاد توسعه فناوریهای نانو و میکرو گزارش اجرای این سند در سال ۱۴۰۳ را در قالب ۶ فصل منتشر کرد. این گزارش به تشریح اقدامات صورتگرفته در راستای اهداف کلان، راهبردها، اقدامات ملی و حوزههای اولویتدار تعریفشده در این سند پرداخته است.
گزارش اجرای «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو» در سال ۱۴۰۳ منتشر شد
در فصل نخست از این گزارش به «وضعیت دستیابی به اهداف کلان توسعه فناوری نانو در ایران» پرداخته شده است. بر اساس این فصل از گزارش، در زمینه «حفظ جایگاه علمی و ارتقای اقتدار کشور در علم و فناوری نانو»، در سال ۲۰۲۴ میلادی، ۱۰۸۶۰ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شده است. این تعداد معادل ۴.۲ درصد از کل مقالات نانو منتشرشده و ۱۸/۵ درصد از کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS است. بدینترتیب ایران در رتبه ششم جهان از نظر تعداد مقالات نانو قرار گرفته است. ۳۲ درصد از مقالات نانو ایران در این سال به صورت مشترک با کشورهای دیگر بوده است. ایران در سال ۲۰۲۳ در رتبه بیست و سوم در جهان از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت قرار گرفته است. همچنین در همین سال، ایران در رتبه اول جهان از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP) قرار گرفته است. در سال ۲۰۲۳ دانشگاههای تهران، تبریز و علم و صنعت در رتبههای اول تا سوم در بین دانشگاههای ایران از نظر تعداد مقاله نانو قرار داشتهاند. بر اساس معیارهای بنیاد ملی علم ایران، جمعاً ۲۹۹ مقاله نانو ایران در فهرست مجلات برتر علمی جهان در سال ۲۰۲۴ قرار داشته است. در همین سال، ۴۶۱۵ مقاله نانو ایران در مجلات Q1 نمایه شدهاند و رتبه ایران از این نظر در جهان هفتم بوده است. همچنین در شاخص h در ۵ سال منتهی به ۲۰۲۴ (h-index پنج ساله)، رتبه جهانی ایران دوازدهم بوده است. ایران در سال ۲۰۲۴ تعداد ۱۰ پتنت نانو در دفتر ثبت پتنت آمریکا (USPTO) ثبت کرده است و بدینترتیب، تعداد کل اختراعات نانو ایران در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا به ۳۶۴ اختراع (۲۵ درصد از کل پتنتهای ثبت شده ایران و ۰٫۱۹ پتنت نانو در ازای هر ۱۰۰ مقاله) رسیده است.
ستاد نانو در راستای «ارتقای نوآوری بر پایه فناوریهای بدیع با اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی بالا»، از توسعه ۷ محصول نانو با نوآوری جهانی و ویژگیها و دستاوردهای منحصر به فرد حمایت کرده است. این ۷ محصول عبارتاند از: «نانوجاذب گرانولی حذف آرسنیک از آب»، «ماده مؤثره رادیوداروی Technetium (99mTc) Tilmanocept»، «درمان نوین آلزایمر با استفاده از فناوریهای فراصوت متمرکز و نانوحباب»، «بازدارنده و پایدارکننده هیبریدی جهت تثبیت سازندهای حساس به آب (شیل)»، «ابرباتری اسید-سرب»، «الکترولیت جامد پلیمری باتریهای لیتیومی» و «دستگاه تولید میکرونیدل به صورت خودکار و پیوسته».
در راستای «ارتقای صنایع موجود با بهرهگیری از فناوری نانو»، در سال ۱۴۰۲ حجم فروش بازار فناوری نانوی ایران با حجم فروش ۶۱۸۸۹۰ میلیارد ریال (معادل با ۱۶۲۰ میلیون دلار) نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد ۱۰۲ درصدی داشته است. بازار فناوری نانو ایران در چهار سال منتهی به سال ۱۴۰۲ به طور متوسط ۵۵/۶ درصد رشد فراتر از تورم داشته است. از حجم بازار فناوری نانو ایران در سال ۱۴۰۲، صادرات سهمی معادل با ۹/۲ درصد (۵۷۱۰۰ میلیارد ریال) و فروش داخلی سهمی معادل با ۹۰/۸ درصد را به خود اختصاص داده است. بازار فناوری نانو طبق تعریفی که در استانداردهای بینالمللی به آن اشاره شده، به سه بخش «بازار کالای فناوری نانو»، «بازار تجهیزات فناوری نانو» و «بازار خدمات فناوری نانو» تقسیم شده است. بر این اساس، بازار تجهیزات فناوری نانو ایران پس از آنکه در سالهای ۱۴۰۰ و ۱۳۹۹ رشد خوبی نسبت به سالهای قبل داشته و در سال ۱۴۰۱ دچار افت شده بود، در سال ۱۴۰۲ با ۹۷۰۷ میلیارد ریال فروش، بیش از ۸۰ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است. همچنین در همین سال، بازار خدمات فناوری نانو ایران با ۵۳۶۳ میلیارد ریال فروش شاهد بیش از ۱۵۰ درصد رشد نسبت به سال گذشته بوده است. در سال ۱۴۰۲ در بازار محصولات فناوری نانو ایران، از بین حوزههای صنعتی مختلف، صنعت عمران و ساختمان با سهم ۳۴/۷ درصد و از بین انواع فناوری در حوزه نانو، فناوری نانوپوشش با سهم ۴۱ درصد در رتبه نخست بازار محصولات نانو قرار داشتهاند. گفتنی است در سال ۱۴۰۲ جمعاً ۴۳۸ شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو در ایران فعالیت داشته و بیش از ۸۰ درصد از حجم بازار فناوری نانوی ایران در اختیار ۱۰۰ شرکت اول بوده است. از بین انواع حوزههای صنعتی، بیشترین تعداد شرکتهای فناوری نانوی ایران در حوزههای عمران و ساختمان، خدمات و نساجی . پوشاک فعالیت داشتهاند. در زمینه «صادرات پایدار و ارتقای نشان ساخت ایران محصولات نانو در بازارهای منطقهای و جهانی»، میزان صادرات محصولات نانو در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داشته است، سهم صادرات از کل بازار نیز در این سال پس از چند سال افت، رشد کرده است. بدینترتیب در سال ۱۴۰۲ حجم صادرات محصولات فناوری نانو ساخت ایران به ۱۴۵/۱ میلیون دلار رسید. گفتنی است در این سال ۵۰ کشور مقصد صادراتی محصولات نانو ایران بودهاند و کشورهای عراق، سوریه و هند در رتبههای اول تا سوم بین این مقاصد از نظر ارزش صادرات قرار داشتهاند.
بر اساس اعلام ستاد نانو در این گزارش در راستای «ارتقای اثرگذاری فناوری نانو در بهبود کیفیت زندگی و اثرگذاری اجتماعی»، پس از اختصاص ۷۶۰ میلیارد تومان (معادل ۶۸ میلیون دلار) بودجه به فناوری نانو در سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲، محصولات تولیدشده در حوزهی این فناوری، ۱۳۳ هزار میلیارد تومان (معادل ۵/۵ میلیارد دلار) فروش و ۴۷۴ میلیون دلار صادرات داشتهاند (این محاسبه برای ۸ محصول منتخب صورت گرفته است). تولید داخلی نانوکاتالیستها و سه نوع نانودارو، ۸۵۴ میلیون دلار صرفهجویی ارزی برای کشور داشته است (۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲). تولید و بهکارگیری محصولات فناوری نانو در سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲، موجب کاهش ۴۷۰۰ میلیارد تومانی هزینههای دولت در تولید انرژی و کاهش ۱۴۰۰ میلیارد تومانی هزینههای درمان و بیمههای سلامت شده است. از دیگر اثرات توسعه فناوری نانو در کشور میتوان به: حرکت به سمت عدالت اجتماعی با گسترش دسترسی اقشار پایینتر جامعه به درمانهای نوین (اثر اجتماعی)، رفع وابستگی بالای چندین میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی به نانوکاتالیستها (اثر اقتصای-امنیتی)، کمک به کاهش مشکل ناترازی سوخت و همچنین کمک به تأمین آب آشامیدنی و مواد غذایی سالم، اشاره کرد.
در فصل دوم، گزارش اجرای ۷ راهبرد و ۲۲ اقدام ملی در سال ۱۴۰۳ ارائه شده است. بر اساس آنچه ذیل راهبرد ۱، یعنی «ترویج و فرهنگسازی برای افزایش مشارکت ذینفعان در توسعه و بهکارگیری فناوری نانو» تشریح شده، در راستای رصد و ارزیابی فعالیتهای ترویجی و حمایت از تولید و انتشار محتوا در رسانهها در سال ۱۴۰۳، ستاد نانو ۲۶۰۰ خبر با محتوای مرتبط با فناوری نانو تولید و منتشر کرده است. همچنین بیش از ۳۰۰۰ محتوای مرتبط با فناوری نانو در بستر صفحات مجازی مرتبط، ۶۶۱۴ دقیقه در تلویزیون، ۷۱۶۶ دقیقه در رادیو، ۱۱۴۰ مطلب در روزنامهها و ۷۸۰۰ مطلب در خبرگزاریها منتشر شده است. ستاد نانو در این سال به ۴۴۵ درخواست رسانهای از سوی خبرنگاران رسانههای عمومی پاسخ داده است. همچنین ستاد نانو در راستای تولید محتواهای گرافیکی و رسانهای برای معرفی دستاوردهای فناوری نانو، چهار گفتگو با اساتید و فناوران نانو ترتیب داده و به تولید انواع موشنگرافیک، ویدیوی کوتاه و طراحیهای بصری پرداخته است. برگزاری دهمین جشنواره «نانو و رسانه» و پانزدهمین نمایشگاه فناوری نانو از دیگر اقدامات ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ بوده است. همچنین ستاد نانو در راستای حفظ ارتباط نزدیک با مخاطبان و ارائه اطلاعات به ذینفعان توسعه فناوری نانو در کشور، نمایشگاه دائمی محصولات نانوی ایرانی را بازطراحی و پس از تولید محتوای نمایشگاهی مناسب، در سال ۱۴۰۳ با نامگذاری جدید «ایرانو» به سرانجام رساند. ترویج و آموزش عمومی در حوزه آثار مکتوب روایت پیشرفت نانو و همچنین، ارزیابی و تقدیر از آثار برگزیده در حوزه روایت پیشرفت فناوری نانو، از دیگر اقدامات ستاد نانو در حوزه ترویج و آموزش عمومی در حوزه روایت پیشرفت نانو بوده است.
ارتقای آموزش عمومی فناوری نانو برای دانشآموزان و دانشجویان، محور دیگر ترویج فناوری نانو در راهبرد ۱ بوده است. برگزاری پانزدهمین المپیاد دانشآموزی علوم و فناوری نانو با شرکت ۲۸۶۴ دانشآموز، مسابقات «نیلوفر آبی» و «ماهر» به منظور ترغیب دبیران و دانشآموزان به فعالیت آزمایشگاهی، ششمین کارسوق ملی مسابقه توانمند با حضور ۱۵۷۱ دانشآموز در ۳۱ استان کشور، پنجمین دوره جشنواره علمی پژوهشی پژوهش سراهای دانشآموزی کشور (محور مسابقات نانو فناوری کشوری) با شرکت ۳۳۵۲۰ دانشآموز، چهاردهمین نمایشگاه دستاوردهای دانشآموزی علوم و فناوری نانو و سه برنامه استانی با همکاری ادارات آموزشوپرورش، از جمله اقدامات ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در حوزه ترویج دانشآموزی فناوری نانو بوده است. در مجموع ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ از برگزاری ۱۹۸۲ رویداد آموزشی و ترویجی فناوری نانو در حوزه دانشآموزی و آموزش ۲۰۰۱۱۵ نفر در این رویدادها حمایت کرده است. در حوزه ترویج دانشجویی فناوری نانو، ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ از برگزاری ۱۹۲ کارگاه آموزشی فناوری نانو و ایجاد زمینه آشنایی ۸۳۱۸ نفر با فناوری نانو و کاربردهای آن و مفاهیم اولیۀ کسبوکار حمایت کرده است. برگزاری هفته نانو با برگزاری بیش از ۵۰ رویداد و آموزش بیش از ۵۰۰۰ نفر، کرسی علمی-ترویجی «ارزیابی دو دهه حکمرانی در حوزه فناوری نانو»، اردوی راهیان پیشرفت با شرکت ۱۴۵۰ نفر، سیزدهمین مسابقه ملی فناوری نانو با شرکت ۶۷۱۳ نفر، مسابقه دانشجویی نانومستر با شکلگیری ۳۰ گروه فناور، برنامهی سخنرانی نانویی در دو نوبت، جشنواره ملی گردهماییهای علمی دانشجویی، جشنواره دانشجویی نانوفناوری پزشکی، جشنواره بنیاد آموزش فناوری نانو و مرحله انتخابی دومین المپیاد بینالمللی فناوری نانو و همچنین، تداوم فعالیت وبگاه آموزش فناوری نانو، از جمله اقداماتی بوده است که ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در راستای ترویج دانشجویی فناوری نانو انجام داده است.
«ترویج صنعتی فناوری نانو و آشناسازی صنایع کشور با کاربردهای فناوری نانو» آخرین محور اقدامات ترویجی در راهبرد ۱ است. از جمله اقدامات ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در این راستا میتوان به تدوین و انتشار ویرایش نهم مجموعه کتب مرجع محصولات فناوری نانو ساخت ایران در قالب ۲ جلد، انتشار مجموعه ویدئوهای رسانه نانو و صنعت، انتشار ۳۵ عنوان گزارش صنعتی، اقتصادی و فناورانه، ۵۷ بار حضور میدانی کارشناسان ترویج صنعتی در شهرکهای صنعتی سراسر کشور در قالب برنامه «هر هفته یک شهرک صنعتی»، برگزاری بیش از ۲۰ تور حضوری و مجازی صنعتی و تخصصی، برگزاری پنجمین رویداد تریبون نانو و صنعت، برگزاری ۲۴ دورهی صنعتی فناوری نانو، برگزاری ۶۰۳ جلسه و سمینار ترویج صنعتی فناوری نانو در سازمانها و شرکتهای صنعتی، حضور کارگزاران بخش ترویج صنعتی فناوری نانو در ۲۰۸ نمایشگاه صنعتی در استانهای مختلف و دریافت درخواستهای صنعتی مرتبط با فناوری نانو در قالب رویدادهای ترویج صنعتی اشاره کرد.
راهبرد ۲ از فصل دوم به «ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایههای انسانی کارآمد متناسب با نیازهای آتی جامعه علمی، فناوری و صنعتی نانو» پرداخته است. ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ به منظور حمایت از محققان فناوری نانو و تشویق انتشارات علمی باکیفیت، ۱۹۴۰ درخواست حمایت تشویقی از فعالیتهای پژوهشی را تایید کرده و از آنها به میزان ۱۰۵/۴ میلیارد ریال حمایت نقدی (برای ۲۵۴۱ محقق) و معادل با ۴۹/۳ میلیارد ریال (برای ۸۸۳ محقق) حمایت غیرنقدی در قالب اعتبار شبکه آزمایشگاهی کشور کرده است. حمایت از ۶۹۲ مقاله، حمایت از ۱۴۹ مقاله به عنوان دستاورد پایاننامه، ارائه خدمات به ۷ نشریه علمی و حمایت از ۱۵ محقق و فناور در برنامهی «همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور»، از دیگر اقدمات ستاد نانو در این زمینه بوده است. ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در زمینه تشویق تحقیقات دانشگاهی و جهتدهی به پایاننامههای دانشجویی، جمعاً از ۷۳۱ پیشنهاده، ۲۶۳ پایاننامه و ۱۸ دستاورد/نمونه اولیه حمایت کرده است. همچنین در همین سال و در راستای حمایت از پژوهشهای مأموریتگرا و مبتنی بر صنایع، در مجموع ۶۴/۵ میلیارد ریال از اساتید با پژوهشهای محصولمحور در قالب ۵۵ طرح حمایت شده است. همچنین در زمینه حمایت از برنامههای توانمندسازی دانشآموختگان، فرآیند توانمندسازی محققان فناوری نانو در قالب ۸ رویداد و با حضور ۶۵۲ دانشجو به صورت برخط برگزار شده و ۸۴ دانشجو در جلسات مشاوره توسعه فردی و توسعه محصول شرکت کردهاند.
«ارتقای توان نوآوری تخصصی و عمومی مبتنی بر فناوریهای بدیع نانو» موضوع اصلی راهبرد ۳ از فصل دوم است. ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در راستای حمایت از توسعه و تجاریسازی طرحهای نوآورانه و توانمندسازی کسبوکارهای نوپای فناوری نانو، به برگزاری ۹ دوره اعتبارسنجی مدل کسبوکارهای نوپای نانو برای ۱۳۸ تیم، همکاری با ۱۱ مرکز توسعه کسبوکار برای انتشار فراخوان تخصصی، حمایت از ۵۶ طرح در برنامه بنیانگذاری، انتخاب ۲۹ کسب وکار نوپای فعال در حوزه فناوری نانو جهت ورود به نخستین دوره از برنامه آکام در راستای تسهیل افزایش مقیاس محصول با استغاده از زیرساختهای مرکز آیکن و شناسایی و شناسایی ۱۶ سرمایهگذار برای تأمین مالی ۳۳ سرمایهپذیر در قالب برنامه «کافه سرمایه» پرداخته است. در راستای حمایت از فناوران مستعد و استخراج نظاممند نوآوریهای منتخب در سال ۱۴۰۳، شناسایی و ارزیابی فناوریهای تحولآفرین و نوظهور در حوزه بتن و سیمان، حمایت ویژه از ۲۰ طرح با موضوعات منتخب و حمایت از ۳۴ طرح در زمینهی توسعه محصولات بدیع در حوزه نانو به میزان ۵۲/۷ میلیارد ریال توسط ستاد نانو انجام شده است. در راستای توسعه سکوهای تخصصی تولید نیمهصنعتی، ۱۷ تیم/شرکت در سال ۱۴۰۳ برای استقرار در دفاتر و فضای کار اشتراکی در مرکز آیکن، ۱۰ تیم/شرکت برای استقرار در فضاهای کارگاهی این مرکز و ۱۸شرکت برای استقرار در سولههای صنعتی این مرکز انتخاب شدند. توسعه و تجهیز زیرساختهای سکوهای نیمهصنعتی و صنعتی، تعمیر و نگهداری زیرساخت آزمایشگاه عمومی ارائه خدمات توسعه فناوری و توسعه محصول در مقیاس نیمهصنعتی از جمله اقدامات مرکز آیکن در سال ۱۴۰۳ بوده است. تا پایان سال ۱۴۰۳ جمعاً ۸۶ آزمایشگاه متعلق به نهادهای مختلف عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو بودهاند. ثبت و به اشتراک گذاشتن ۳۲۸۳ دستگاه آزمایشگاهی، ارزیابی عملکرد آزمایشگاههای عضو شبکه فناوری نانو، حمایت از واسنجی، تعمیر و نگهداری تجهیزات در ۸۷ مرکز عضو، حمایت از استانداردسازی فعالیتهای آزمایشگاهی در ۱۳ مرکز عضو، حمایت از بهبود مدیریت اطلاعات در ۹ آزمایشگاه عضو، توسعه همکاریهای بین آزمایشگاهی با برقراری ۲۱ تفاهمنامه فعال میان آزمایشگاههای عضو در شبکه و توسعه بازار خدمات آزمایشگاهی نانو با ارائه ۳۲۶۹۲ خدمت با عنوان اعتبارات ستاد نانو برخی از اقدامات شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو در سال ۱۴۰۳ بوده است. همچنین ستاد نانو در راستای حمایت از آموزشهای تخصصی و به اشتراکگذاری دانش و تجربه در شبکه آزمایشگاهی، اقداماتی چون: توسعه فعالیت کارگروههای تخصصی با عضویت جمعا ۴۳۸ نفر در ۱۸ کارگروه، حمایت از آموزش کارشناسان آزمایشگاههای فناوری نانو با حضور ۱۵ کارشناس در دورههای اموزشی، حمایت از انتشار فصلنامه دانش آزمایشگاهی ایران و حضور شبکه آزمایشگاهی در پانزدهمین نمایشگاه بینالمللی فناوری نانو را در دستور کار خود قرار داده است. گفتنی است در راستای حمایت از تولید، حفاظت و بهکارگیری داراییهای فکری در حوزه، در سال ۱۴۰۳ نیز همچون سالهای گذشته، داوری اختراعات داخلی در حوزه فناوری نانو در دستور کار ستاد نانو بوده است که در همین راستا، ۲۸۱ پرونده به این ستاد ارجاع شده است که از این میان، ۲۲۷ پرونده مورد بررسی قرار گرفته و ۱۳۴ پرونده تایید شدهاند.
راهبرد ۴ از فصل دوم گزارش به موضوع «ارتقای دانشبنیان صنایع موجود بر پایه فناوری نانو» پرداخته است. ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ از اجرای ۴۰ طرح توسعه زنجیره ارزش فناوری نانو در راستای رفع نیازها و چالشها در حوزههای صنعتی گوناگون حمایت کرده و با هدف شناسایی فناور به منظور رفع نیازهای صنعتی در برنامه اینوتن، ۳ چالش برگزار کرده است. در راستای توسعه شبکه تبادل فناوری نانو ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ ستاد نانو علاوه بر جذب ۵ کارگزار جدید در این شبکه، ۳ رویداد فناورانه با حضور ۳۵ کارگزار در این شبکه برگزار کرده و از ۳۵ طرح صنعتی در شبکه تبادل فناوری نانو حمایت کرده است. در راستای حمایت از فعالیتهای تحقیق و توسعه در شرکتهای صنعتی بزرگ و متوسط در سال ۱۴۰۳، حمایت از ۶۲ طرح تحقیق و توسعه درونزا در شرکتهای صنعتی بزرگ و متوسط در دستور کار ستاد نانو قرار گرفته است. در راستای کاهش بیم سرمایهگذاری و تأمین مالی فناوران، برقراری ارتباط با ۴۲ شرکت و انتخاب ۱۵ شرکت به منظور معرفی به سرمایهگذار، برگزاری ۳ رویداد سرمایهگذاری با هدف ایجاد ارتباط مستقیم میان شرکتهای نانو و سرمایهگذاران، شناسایی چالشهای شرکتهای نانو در جذب سرمایه و ارائه راهکارهای رفع آنها، ارائه مشاورههای تخصصی برای انتخاب مسیر مناسب تأمین مالی و آمادهسازی مستندات و معرفی شرکتها به نهادهای مالی، اقداماتی بودهاند که ستاد نانو ادر سال ۱۴۰۳ انجام داده است. در نهایت و در راستای حمایت از ساخت تجهیزات و ماشینآلات صنعتی فناوری نانو، از ۲ طرح توسعه فناوری و محصول تجهیزات آزمایشگاهی، ۵ طرح ساخت و توسعه کاربرد تجهیزات و ماشینآلات صنعتی و ۲ طرح استفاده از هوش مصنوعی در تجهیزات آنالیزی نانو در سال ۱۴۰۳ حمایت شده است.
«توسعه و مدیریت بازار محصولات نانو در سطح ملی، منطقه و جهانی» موضوع محوری راهبرد ۵ در فصل دوم گزارش است. ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در این راستا ۱۰۷۸ خدمت/حمایت به ارزش حدود ۱۲ میلیارد ریال به ۱۹۴ شرکت فناوری نانو ارائه کرده است. حمایت ۷۴ میلیارد ریالی از ۲۲۸ درخواست مرتبط با حضور در انواع نمایشگاههای داخلی و خارجی، حمایت از ۱۱ درخواست اخذ گواهینامههای مورد نیاز شرکتهای نانو وارائه ۲۶۰ مشاوره تخصصی به شرکتهای نانو از دیگر اقدامات ستاد نانو بوده است. همچنین ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ به منظور تسهیل ورود محصولات نانو به بازار صادراتی، از سفر شرکتهای منتخب دانشبنیان ایرانی به کره برای حضور در نمایشگاه نانوکره ۲۰۲۴، چین برای شرکت در نمایشگاه CHINANO ۲۰۲۴، ترکیه برای حضور در نمایشگاه بینالمللی Plast Eurasia 2024، روسیه برای حضور در فروم میکروالکترونیک ۲۰۲۴ روسیه و ژاپن برای حضور در نمایشگاه نانوتک ژاپن حمایت کرده است. همچنین در طی پانزدهمین نمایشگاه بینالمللی فناوری نانو و میکرو، ۳۰ مورد جلسات بههمرسانی بین شرکتهای ایرانی و هیئتهای تجاری و فناوری با حضور ۲۲ تاجر از ۸ کشور جهان برگزار شده و جهت خرید محصولات نهایی، مواد اولیه مؤثره، ماشینآلات یا اخذ نمایندگی، تفاهم صورت گرفته است.
راهبرد ۶ از فصل دوم گزارش «تدوین استانداردهای ملی و بینالمللی و مقررات مرتبط با کیفیت محصولات و ایمنی فناوری نانو» میپردازد. ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ جمعاً به ۱۵۵ محصول گواهینامه نانومقیاس و به ۳۸ محصول تأییدیه آزمایشی اعطا کرده است و بدین ترتیب تعداد محصولات داراری گواهینامه نانومقیاس به ۱۷۳۵ محصول رسیده است. تعداد تجهیزات دارای گواهینامه ارتباط با نانو نیز در این سال به ۳۳۱ تجهیز (۲۱۲ مدل تولیدی و ۱۱۹ مدل آنالیزی) رسیده است. در مجموع ۳۲۹ شرکت فناوری نانو (شرکتهای دارای گواهینامه نانومقیاس و شرکتهای دارای گواهینامه ارتباط با نانو) تا پایان سال ۱۴۰۳ مشغول فعالیت بودهاند. در سال ۱۴۰۳ تعداد ۱۰ درخواست برای دریافت نشان نانو ثبت شده است که به ۳ محصول مجوز اعطا شده و سایر درخواستها در مرحله بررسی قرار دارند. گفتنی است در شهریور ۱۴۰۳ علامت تأییدی محصول فناوری نانو با مالکیت ستاد نانو در مرکز مالکیت معنوی ثبت قطعی شد و گواهینامه ثبت آن صادر شد. ستاد نانو در راستای توسعه و پیادهسازی نظام اندازهشناسی نانو در سال ۱۴۰۳، به منظور تسهیل دسترسی به نانومواد مرجع، نانومواد مرجع تجهیزات میکروسکوپ الکترونی عبوری (TEM) و تفرق نور پویا (DLS) را در اولویت نخست تأمین در سال ۱۴۰۳ قرار داده و برنامه مقایسات بین آزمایشگاهی تجهیز TEM و DLS را در دستور کار قرار داده است. برگزاری ۱۴ دوره آموزشی با شرکت ۲۷۵ نفر در حوزه اندازهشناسی نانو و بهبود کیفیت محصولات اقدام دیگر ستاد نانو در همین راستا بوده است. همچنین ستاد نانو در راستای مشارکت در تدوین استانداردهای ملی و بینالمللی فناوری نانو در سال ۱۴۰۳ تعداد ۱۸ استاندارد ملی فناوری نانو جدید را تدوین و به تصویب سازمان ملی استاندارد رسانده و ۳۶ سند پیشنویس استاندارد ارسال شده توسط سازمان ایزو را بررسی کرده است. همچنین ۳ استاندارد بینالمللی جدید توسط جمهوری اسلامی ایران به سازمان ایزو پیشنهاد شده است. در نهایت، ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ در راستای مدیریت جنبههای اخلاقی و ایمنی فناوری نانو و ترویج و آموزش استاندارد و ایمنی در حوزه فناوری نانو، علاوه بر برگزاری ۳ دوره آموزشی غیرحضوری شامل جمعاً ۸/۵ ساعت محتوای آموزشی، مسابقه ملی مشخصهیابی نانومواد را با ثبت نام بیش از ۴۸۰ نفر برگزار کرده و دستورالعملهای کاربردی ایمنی و استاندارد کنترل مخاطرات کار با نانومواد در آزمایشگاهها و مراکز تولید را منتشر کرده است. انتشار ۲۸ خبر داخلی، ۱۱ خبر خارجی و ۹ مقاله و گزارش در وبگاه استاندارد نانو، انتشار سلسله گزارشهای تجمیعی استانداردهای ملی، برگزاری نشست تخصصی مشخصهیابی نانومواد و نانومحصولات با حضور ۵۳ نفر از اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاههای برتر، برگزاری دوره آموزشی شیوه تدوین استانداردهای ملی بر اساس استاندارد ملی شماره ۵، فعالسازی شبکه ایمنی نانو، رصد قوانین و مقررات حوزه ایمنی و محیطزیستی نانو، تدوین شناسنامه بهداشت و ایمنی واحدهای تولیدی نانو و تعریف برنامه مطالعاتی مدیریت مخاطرات شغلی شرکتهای نانو، از دیگر اقدامات ستاد نانو در راستای ترویج و آموزش استاندارد و ایمنی فناوری نانو در سال ۱۴۰۳ بوده است.
راهبرد ۷ به «ارتقای همکاریها و تعاملات بینالمللی در حوزه فناوری نانو» پرداخته است. اعزام تیم به دومین المپیاد بینالمللی نانو به میزبانی مالزی (و کسب عنوان نخست توسط تیم ایران)، برگزاری سی وپنجمین جلسه دورهای بخش صنعت و کشاورزی شورای برنامهریزی منطقهای اکو، حضور در ششمین نشست کارگروه بریکس در علم مواد و فناوری نانو، برگزاری سمپوزیوم بین المللی Nano-Micro ICR 2025 با همکاری سایر نهادهای علمی و دانشگاهی کشور، حضور در کمیسیونهای مختلف مشترک اقتصادی با کشورهای عراق، ویتنام و مجارستان و ارائه پیشنهاد برگزاری آزمون مقایسات بین آزمایشگاهی با مدیریت ایران به شبکه بینالمللی ایمنی نانو از جمله اقداماتی بوده است که ستاد نانو در راستای توسعه تعاملات با مجامع منطقهای و جهانی نانو در سال ۱۴۰۳ در دستور کار قرار داده است. همچنین در راستای تقویت توانمندی محققان و مراکز علمی و فناوری برای توسعه همکاریهای بینالمللی در حوزه نانو، ستاد نانو با نمایندگان کشورهای عربستان، ازبکستان، مالزی، روسیه، کره جنوبی و عمان نشستهای مختلفی را برگزار کرده و علاوه بر بررسی فرصتهای همکاری مشترک، تفاهمنامههایی را به امضا رسانده است. برگزاری اولین دوره جایزه صادرات نانو اقدام دیگر ستاد نانو در سال ۱۴۰۳ بوده است. در این رویداد، شرکتهای فعال در صادرات محصولات مبتنی بر فناوری نانو بر اساس سه شاخص بیشترین حجم صادرات، بیشترین ارزش صادرات و بیشترین مقاصد صادراتی ارزیابی شده و در نهایت، ۷ شرکت برای ۹ جایگاه برتر جایزه صادراتی نانو انتخاب شدند. در راستای اطلاعرسانی بینالمللی در حوزه فناوری نانو، در مجموع در سال ۱۴۰۳، تعداد ۲۳۸ خبر در حوزههای مختلف، بنرهای مختلف به منظور ارائه آمار و اطلاعات فناوری نانو ایران و سایر محتواهای متنی و تصویری در وبگاه بینالمللی ستاد نانو بارگذاری شده و کتاب محصولات مبتنی بر فناوری نانو ایرانی به زبان انگلیسی بهروزرسانی و منتشر شده است. انتشار گزارش وضعیت توسعه فناوری نانو ایران به زبان انگلیسی اقدام دیگر ستاد نانو در این راستا بوده است.
فصل سوم، به گزارش اجرای مأموریتهای ویژه در حوزههای صنعتی اولویتدار که در سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو به آنها اشاره شده پرداخته است. ستاد نانو در این راستا در سال ۱۴۰۳ از ۱۱۹ پروژه مرتبط با مأموریتهای ویژه (۴۹/۸ % از کل پروژههای توسعه فناوری و محصول نانو) حمایت کرده است. بدینترتیب ستاد نانو در این سال، ۵۳۵۰۴۰ میلیون ریال به حمایت از پروژههای مأموریتگرا در قالب تسهیلات، کمک بلاعوض، و پژوهانه شبکه آزمایشگاهی اختصاص داده است این حوزههای اولویتدار عبارتاند از: آب و محیطزیست، انرژی، کشاورزی، سلامت و بهداشت و ساختوساز.
فصل چهارم از این گزارش به گزارش اجرای برنامه توسعه فناوریهای میکرو در چهار حوزه تمرکز «میکروالکترونیک»، «سامانهها و ابزارهای پایش خودتوان»، «الکترونیک چاپی» و «آزمونهای تشخیص بر بالین» پرداخته است. ستاد نانو در این راستا در سال ۱۴۰۳ توسعه فناوریهای مرتبط با این حوزههای تمرکز و توسعه صنعتی محصولات آنها حمایت کرده و به توسعه تعاملات و جریانسازی در این حوزه پرداخته است. راهبری کمیته فنی الکترونیک چاپی از طرق بررسی پیشنویس استانداردهای ارسالی سازمان بینالمللی الکتروتکنیک و توسعه فعالیتهای کارگروههای کمیته فنی الکترونیک چاپی، اقدام دیگر ستاد نانو در راستای برنامه توسعه فناوریهای میکرو در سال ۱۴۰۳ بوده است.
فصل پنجم و ششم از این گزارش نیز به ترتیب به «سیاستگذاری پیشرفت فناوری نانو و ارزیابی برنامهها و نهادها» و «ارزیابی شاخصها و گزارش تأمین مالی برنامه پیشرفت فناوری نانو و میکرو» اختصاص یافته است.
گزارش اجرای «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو و برنامه توسعه فناوریهای میکرو» در سال ۱۴۰۳ را میتوانید از اینجا دریافت کنید.
