شرکت دانشبنیان نانومهندسی سطح ژیکان، بهعنوان یکی از spin-offهای موفق دانشگاه تهران، طی یک دهه فعالیت علمی و فناورانه توانسته است جایگاه خود را در حوزه طراحی و ساخت تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی تثبیت کند. این شرکت با توسعه دستگاههای نوآورانهای مانند دستگاه اندازهگیری زاویه تماس مجهز به هوش مصنوعی و نخستین سامانه تست سطوح یخگریز در جهان، نهتنها وابستگی مراکز پژوهشی کشور به نمونههای وارداتی را کاهش داده، بلکه مسیر صادرات تجهیزات نانومقیاس ایرانی را نیز هموار ساخته است. ژیکان از ۲۲ تا ۲۵ آذرماه با مجموعهای از محصولات و دستاوردهای خود در نمایشگاه ایرانساخت حضور دارد و علاقهمندان میتوانند از نزدیک با این فناوریها آشنا شوند.
حضور ژیکان در نمایشگاه ایرانساخت با تجهیزات نانومهندسی سطح و دستگاههای هوشمند آزمایشگاهی
شرکت دانشبنیان نانومهندسی سطح ژیکان یکی از نمونههای موفق تجاریسازی دانش دانشگاهی در کشور است؛ شرکتی که بهعنوان یک شرکت انشعاب یافته از آزمایشگاه نانومهندسی سطح دانشگاه تهران شکل گرفت و امروز به یکی از فعالان جدی حوزه تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته و نانوپوششها تبدیل شده است. تمرکز این شرکت بر پیوند میان علم سطح، فناوری نانو و طراحی مهندسی، مسیری را رقم زده که خروجی آن محصولاتی کاربردی برای دانشگاهها، مراکز پژوهشی و صنایع مختلف بوده است.
ژیکان تاکنون موفق به طراحی و ساخت مجموعهای از دستگاههای آزمایشگاهی شده که برخی از آنها برای نخستینبار در ایران توسعه یافتهاند. از جمله این محصولات میتوان به نخستین دستگاه تست تنش برشی بین یخ و سطح در دنیا، دستگاه اندازهگیری زاویه تماس، کشش سطحی و انرژی سطح برای نخستینبار در ایران، و تجهیزاتی مانند مینیچیلر ترموالکتریکی، دیپکوتر و پمپ سرنگی اشاره کرد. این دستگاهها اکنون در دهها مرکز علمی و تحقیقاتی کشور از جمله دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه شهید چمران اهواز و پژوهشگاه پلیمر مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفتهاند.
در میان دستاوردهای این شرکت، دستگاه اندازهگیری زاویه تماس جایگاه ویژهای دارد. ژیکان موفق شده است نخستین دستگاه اندازهگیری زاویه تماس اتوماتیک با قابلیت چرخش دوربین به دور نمونه را طراحی و ثبت اختراع کند؛ قابلیتی که امکان محاسبه دقیق خط تماس قطره و سطح را فراهم میسازد. این محصول همچنین نخستین تجهیزی بوده که گواهی نانومقیاس را در کشور دریافت کرده است. افزون بر آن، ژیکان با ثبت اختراع آمریکایی، نخستین دستگاه تست سطوح یخگریز در جهان را نیز به نام خود ثبت کرده است؛ حوزهای که کاربردهای آن از صنایع هوایی تا زیرساختهای سردسیر گسترده است.
ریشه شکلگیری این نوآوریها به سال ۱۳۹۳ بازمیگردد؛ زمانی که ایده اولیه ساخت یک دستگاه بومی اندازهگیری زاویه تماس توسط یکی از استادان دانشگاه تهران مطرح شد. امیر بحرینی، عضو هیئتمدیره شرکت ژیکان، میگوید این ایده پس از بازگشت استاد از کانادا شکل گرفت و یک تیم جوان دانشگاهی، مسیر توسعه آن را آغاز کرد. سه سال توسعه اولیه به طول انجامید و نخستین محصول تجاری در سال ۱۳۹۶ وارد بازار شد. نسخههای بعدی بهتدریج ارتقا یافتند تا اینکه از سال ۱۴۰۳، نسل جدید دستگاه با ماژول هوش مصنوعی توسعه داده شد و در سال ۱۴۰۴ به مرحله تجاریسازی رسمی و دریافت گواهی نانومقیاس رسید.
عملکرد این دستگاه بر پایه علم سطح تعریف میشود؛ جایی که زاویه تماس بهعنوان شاخصی کلیدی، رفتار سطح در مواجهه با مایعات را توصیف میکند. این پارامتر تعیین میکند که یک سطح آبدوست است یا آبگریز و در صنایع متعددی از رنگ و پوشش و خودروسازی گرفته تا نفت و گاز، بیومتریال، پزشکی و نساجی اهمیت دارد. آنچه ژیکان را از یک سازنده صرف تجهیزات متمایز میکند، درک نانومقیاس این پدیده و تبدیل آن به ابزار پژوهشی و صنعتی است.
یکی از نقاط تمایز اصلی دستگاه ژیکان، استفاده از هوش مصنوعی در پردازش تصویر است. در روشهای مرسوم، تشخیص مرز قطره و سطح بهصورت دستی انجام میشود که منبع خطای انسانی است. اما در نسخه جدید، سیستم بدون دخالت اپراتور، مرز سطح را تشخیص داده و زاویه تماس را با دقت بالا محاسبه میکند. نتیجه، افزایش تکرارپذیری آزمایشها و اعتمادپذیری دادههاست؛ چیزی که آزمایشگاهها دقیقاً به آن نیاز دارند، نه حدس و گمان اپراتور.
طراحی ماژولار دستگاه نیز مزیتی راهبردی محسوب میشود. امکان ارتقا، تعمیر و افزودن ماژول هوش مصنوعی به نسخههای قبلی، هزینههای کاربران را کاهش داده و چرخه عمر محصول را افزایش میدهد. در مقایسه با نمونههای خارجی که معمولاً بسته و غیرقابل ارتقا هستند، این ویژگی یک امتیاز رقابتی جدی بهشمار میرود.
از نظر اقتصادی، دستگاههای ژیکان با کیفیتی قابل مقایسه با برندهای معتبر خارجی، با قیمتی معادل نصف تا یکسوم نمونههای وارداتی عرضه میشوند. این بومیسازی تاکنون حدود ۲.۵ میلیون دلار صرفهجویی ارزی برای کشور به همراه داشته و با آغاز صادرات، ظرفیت افزایش چندبرابری این رقم وجود دارد.
شرکت نانومهندسی سطح ژیکان از ۲۲ تا ۲۵ آذرماه در نمایشگاه ایرانساخت حضور دارد و علاقهمندان، پژوهشگران و فعالان صنعتی میتوانند از نزدیک با محصولات، توانمندیها و مسیر توسعه این شرکت دانشبنیان آشنا شوند؛ مسیری که نشان میدهد وقتی علم دانشگاهی جدی گرفته شود، نتیجهاش فقط مقاله نیست، بلکه محصول، بازار و فناوری ماندگار است.
