عملکرد کارگروه زیرساخت‌های توسعه فناوری در سال ۸۶-۱۳۸۵

توسعه فناوری بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم ممکن نیست و این مسئله در مورد فناوری‌نانو که نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته و بسیار تخصصی است، دارای اهمیت مضاعفی است، از این رو ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو از زمان ایجاد، بخش مهمی از فعالیت‌هایش را به توسعه زیرساخت‌های لازم اختصاص داده‌است و اکنون بعد از گذشت بیش از سه سال از ایجاد ستاد، برخی از ثمرات این فعالیت‌ها به مرحله ظهور رسیده‌است که در اینجا به برخی از موارد مهم آن اشاره می‌شود.
نکته مهم در این زمینه این است که ستاد به جای ایجاد ساختارهای فیزیکی جدید، تلاش کرده‌است که با استفاده از راه‌حل‌های نرم‌افزاری، از پتانسیل‌های موجود کشور به خوبی استفاده کند. نمونه بارز آن ایجاد شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو است که با همکاری بیش از ۴۰ مجموعه آزمایشگاهی از سراسر کشور ایجاد شده و هزینه آن نسبت به ایجاد آزمایشگاه‌ (های) جدید بسیار ناچیز است.

۱٫ مقدمه
توسعه فناوری بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم ممکن نیست و این مسئله در
مورد فناوری‌نانو که نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته و بسیار تخصصی است،
دارای اهمیت مضاعفی است، از این رو ستاد ویژه توسعه فناوری‌نانو از
زمان ایجاد، بخش مهمی از فعالیت‌هایش را به توسعه زیرساخت‌های لازم
اختصاص داده‌است و اکنون بعد از گذشت بیش از سه سال از ایجاد ستاد،
برخی از ثمرات این فعالیت‌ها به مرحله ظهور رسیده‌است که در اینجا به
برخی از موارد مهم آن اشاره می‌شود.
نکته مهم در این زمینه این است که ستاد به جای ایجاد ساختارهای فیزیکی
جدید، تلاش کرده‌است که با استفاده از راه‌حل‌های نرم‌افزاری، از
پتانسیل‌های موجود کشور به خوبی استفاده کند. نمونه بارز آن ایجاد شبکه
آزمایشگاهی فناوری نانو است که با همکاری بیش از ۴۰ مجموعه آزمایشگاهی
از سراسر کشور ایجاد شده و هزینه آن نسبت به ایجاد آزمایشگاه‌ (های)
جدید بسیار ناچیز است. البته در صورت نبود ساختارهای مهم مثل مرکز
نانومترولوژی تلاش بر این بوده‌است که در آینده نزدیک این زیرساخت‌ها
برای توسعه متوازن و پایدار فناوری‌نانو در کشور فراهم شود.
در ادامه گزارشی مختصری از فعالیت‌های انجام شده در سال‌های ۱۳۸۵ و
۱۳۸۶ و دستاوردهای آنها ارایه می‌شود:
الف) شبکه آزمایشگاهی فناوری‌نانو
اهم موارد به شرح زیر است:
• توسعه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌نانو کشور به ۴۰ مجموعه توانمند
آزمایشگاهی از ۱۱ استان؛
• افزایش حجم خدمات آزمایشگاهی ارائه‌ شده‌ توسط آزمایشگاه‌های عضو
شبکه تا هفت برابر نسبت به قبل از ایجاد شبکه؛
• ایجاد سیستم تعمیر و نگهداری بهتر تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی مورد
استفاده در زمینه فناوری‌نانو با‌ شناسایی و اعتبارسنجی تعمیرکاران و
آموزش تعمیرکاران جدید؛
• حمایت از تعمیر و راه‌اندازی بیش از ۳۰ دستگاه پیشرفته از کار افتاده
در آزمایشگاه‌های عضو شبکه؛
• برگزاری بیش از ده دوره‌ آموزشی تخصصی در زمینه اپراتوری عمومی و
تخصصی و کالیبراسیون تجهیزات پیشرفته (شامل TEM، XPS، SEM، MASS-GCا،
STM، AFM و . . .) برای تکنسین‌های آزمایشگاه‌های کشور؛
• در دسترس قرار دادن اطلاعات دقیق (شامل مشخصات فنی، محل استقرار،
نحوه سرویس دهی و . . .) بیش از ۴۵۰ دستگاه پیشرفته آزمایشگاهی مستقر
در بیش از ۶۰ آزمایشگاه عضو و غیر عضو شبکه از طریق سایت شبکه (www.
nanolab. ir) ؛
• حمایت از ساخت و تجاری‌سازی دستگاه میکروسکوپ روبشی (STM) با قدرت
تصویربرداری اتمی از مواد (۵ دستگاه ساخته شده‌است) ؛
• حمایت از پروژه ساخت دستگاه‌های TNOM و HPLC در کشور (در حال اجراء)
و پروژه ‌امکان‌سنجی ساخت دستگاه‌های TNOM،Mass -TOF، Mass-LC و SEM ؛

• چهار دوره ارزیابی و رتبه‌بندی آزمایشگاه‌های عضو شبکه و ارائه حمایت‌های
مختلف به آنها بر اساس امتیاز کسب شده؛
• حمایت از اخذ استاندارد معتبر بین‌المللی ISO17025 توسط سه مرکز (پژوهشگاه
پلیمر و پتروشیمی، مرکز فراوری مواد معدنی و مرکز پژوهش متالورژی رازی)؛

• اختصاص بیش از ده میلیارد ریال حمایت به آزمایشگاه‌های عضو برای خرید
جدید و تعمیر و نگهداری تجهیزات موجود.
ب) کمیته‌استانداردسازی فناوری‌نانو
• ایجاد کمیته فنی متناظر استانداردسازی فناوری‌نانو(۲۲۹TC/ISIRI) با
مشارکت مؤسسه‌استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و ستاد؛
• ایجاد سه کمیته تخصصی در زمینه‌ استانداردسازی فناوری‌نانو با مشارکت
بیش از ۳۰ نفر از متخصصین نانوی کشور در زمینه واژه‌شناسی، اندازه‌گیری
و ایمنی فناوری‌نانو؛
• عضویت در کمیته بین‌المللی استانداردسازی فناوری‌نانو (۲۲۹TC/ISO) و مشارکت فعال در این کمیته؛
• بررسی بیش از ۲۰ سند ارائه‌شده‌ توسط کمیته بین‌المللی در کارگروه‌های
تخصصی و ارائه نظرات ایران
• ارائه یک پیشنهاد از طرف ایران برای تدوین استاندارد بین‌المللی طبقه‌بندی
نانومواد و پذیرش آن در کمیته بین‌المللی استانداردسازی فناوری‌نانو؛

• مطالعه نحوه فعالیت در زمینه نانومترولوژی در ایران و ارائه پیشنهادی
در این زمینه به ستاد؛
• پیگیری ایجاد مرکز نانومترولوژی و توسعه تجهیزات آزمایشگاهی فناوری‌نانو
در کشور؛
• بررسی اثرات نانوذرات از لحاظ سمیت و زیست‌محیطی برای تعریف پروژه‌های
تحقیقاتی لازم به منظور تدوین استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی در این
زمینه.
ج) حمایت از مالکیت فکری فناوری‌نانو
گزارش کامل فعالیت‌های این واحد در گزارشی مجزا آمده است.