محققان داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به نتایج امیدوارکننده ای برای ساخت واکسنی برای درمان سالک رسیده اند. روش ساخت این واکسن ساده و کم‌هزینه است و درصورت تکمیل مراحل تحقیقات، می توان به تولید صنعتی این واکسن در کشورمان امیدوار بود.
مشهد: پیشرفت محققان در مسیر ساخت واکسن سالک
محققان داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به نتایج امیدوارکننده ای برای ساخت واکسنی برای درمان سالک رسیده اند. روش ساخت این واکسن، ساده و کم‌هزینه است و درصورت تکمیل مراحل تحقیقات، می توان به تولید صنعتی این واکسن در کشورمان امیدوار بود.
طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۱/۵ تا ۲ میلیون نفر مبتلا به سالک می‌شوند که ۹۰درصد آن تنها در ۹ کشور دنیا رخ می‌دهد. ایران نیز یکی از این کشورهاست. با توجه به این آمار، ابداع واکسنی بر علیه این بیماری، کمک بزرگی در کنترل این بیماری است.
دکتر محمودرضا جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در این زمینه گفت: «یکی از بیماری‌های انگلی مشترک بین انسان و حیوان لیشمانیوز است. بسته به نوع انگل و پاسخ ایمنی میزبان، این بیماری از یک عفونت پوستی محدود شونده، تا شکل کشنده متغیر است. در این میان، شکل پوستی آن یا همان سالک، از انواع دیگر شایع‌تر است. با وجود تحقیقات فراوان در دنیا، هیچگونه واکسنی برای سالک در بازار وجود ندارد. از این رو، هدف ما در این تحقیق ابداع واکسنی برای سالک بود.»
تزریق این واکسن در گروهی از موشها (موشهای BALB/c)، باعث تحریک ایمنی سلولی در آن‌ها می‌شود. واکسن تولید شده در محافظت موشها در مقابل این بیماری انگلی بسیار کارامد است. باید دقت داشت که حساسیت موشهای BALB/c به انگل لیشمانیا بسیار زیاد است. بنابراین، اگر واکسنی در این موشها موثر باشد، در انسان، که نسبت به عفونت لیشمانیایی مقاومتر است، موثرتر خواهد بود.
در تهیه این واکسن، از لیپید DOTAP (دیولیل-تری متیل آمونیوم پروپان) استفاده شده است. این واکسن، متشکل از نانولیپوزوم‌هایی با ابعاد ۱۰۰ نانومتر و حاوی پادزاهای( آنتی‌ژن) محلول انگل لیشمانیا است. استفاده از لیپید DOTAP، نه تنها باعث رساندن پادزا‌ها به سلول‌های ارائه‌کننده پادزا(APCs) در بدن می‌شوند، بلکه به دلیل اثرات یاوری ذاتی(adjuvant)، باعث تحریک ایمنی سلول‌ها نیز خواهند بود.
به گفته جعفری، به دلیل اندازه کوچک لیپوزوم‌های تهیه شده، بیشتر آن‌ها پس از تزریق زیرپوستی از طریق سیستم لنفاوی جذب شده و در گره‌های لنفاوی توسط سلول‌های APC با کارایی خیلی بالا جمع آوری می‌شوند. سپس پادزاهای محلول موجود در لیپوزوم درون سلول APC آزاد می‌شوند. این عمل باعث تحریک ایمنی سلولی و محافظت موشها در مقابل چالش با انگل زنده لیشمانیا ماژور خواهند شد.
این محققان هم‌اکنون، در حال مطالعات پایدارسازی ترکیب ساخته شده هستند. با تحقق این هدف، بعد از تولید این نانولیپوزوم‌ها در محیط تمیز و گرفتن مجوزهای لازم، کار آزمایش‌های بالینی در بیماران شروع خواهد شد. لازم به ذکر است، تمام امکانات لازم برای تولید این فرآورده ،در حد صنعتی در داخل کشور موجود است.
برای تولید این واکسن، در ابتدا پادزاهای محلول انگل لیشمانیا از انگل آن تولید شد. سپس نانولیپوزوم‌های حاوی پادتن تهیه و ویژگی‌هایی شامل تعیین غلظت پادزا در لیپوزوم، تعیین درصد محصورسازی، شکل، اندازه ذره‌ای و پتانسیل زتا (بار سطحی) بررسی شد. در نهایت جهت تعیین کارایی محصول نهایی، این واکسن به موشهای مبتلا تزریق و مطالعات لازم صورت گرفت.
نتایج این تحقیقات، که حاصل همکاری دکتر محمودرضا جعفری، دکتر علی بدیعی (عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد)، دکتر علی خامسی‌پور(عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران) و هنگامه فیروزمند است، در مجله Acta Tropica (جلد ۱۲۸، شماره۳، ماه آگوست، سال ۲۰۱۳، صفحات ۵۲۸ تا ۵۳۵) به چاپ رسیده است.
