همزمان با روز ملی فناوری نانو در آمریکا (۹ اکتبر)، دفتر سیاست علم و فناوری و دفتر ملی هماهنگی فناوری نانو، جدیدترین برنامه راهبردی پیشگامی فناوری نانو آمریکا را منتشر کردند. این برنامه با طراحی یک چارچوب جدید، درصدد آن است که رهبری آمریکا نه تنها در حوزه اکتشافات علمی فناوری نانو بلکه در ساخت و تولید محصولات فناوری نانو در جهان ادامه یابد. همچنین برنامه جدید بر گسترش و نوسازی زیرساخت‌های تحقیقاتی در آمریکا تأکید کرده و حمایت از پژوهشگران و کسب و کارهای کوچک را در سراسر آمریکا توسعه می‌دهد. در ادامه، نگاهی داریم به برنامه راهبردی پیشگامی فناوری نانو تازه منتشر در آمریکا شده و مهمترین نکات و بخش‌های آن را مرور می کنیم.
بررسی برنامه راهبردی پیشگامی فناوری نانو آمریکا (۲۰۲۱-۲۰۲۶)
- بر اساس قانون تحقیق و توسعه فناوری نانو در قرن ۲۱ در آمریکا، ۲ نهاد باید ارزیابی‌ها و توصیه‌های لازم را در جهت پیشرفت فناوری نانو در آمریکا ارائه دهند. شورای مشاوران رییس جمهور در علم و فناوری، توصیه‌های لازم را در خصوص روندها و پیشرفت‌های صورت گرفته در برنامه فناوری نانو به رییس جمهور و شورای ملی علم و فناوری ارائه می‌دهد. همچنین، آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی، ارزیابی‌هایی را در خصوص میزان دستیابی به اهداف برنامه و عملکرد نهادها صورت داده و توصیه‌های لازم را ارائه می‌دهد. از ابتدای شروع برنامه ملی فناوری نانو در آمریکا تاکنون، ۶ گزارش از سوی شورای مشاوران رییس جمهور در علم و فناوری و ۵ گزارش از سوی آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی در خصوص برنامه ملی فناوری نانو آمریکا منتشر شده است.
- شورای مشاوران رییس جمهور در علم و فناوری در آخرین گزارش خود در این خصوص، توصیه‌هایی در خصوص ارتباط برنامه ملی فناوری نانو با برنامه چالش‌های بزرگ، بررسی تأثیر برنامه‌های تحقیقاتی و تجاری‌سازی جدید بر نیروی کار و بهره‌وری در حوزه فناوری نانو داشته است و بر تقویت کارافرینی، توسعه نهادهای نوآورانه در حوزه تولید، گسترش مشارکت‌های تجاری، حمایت از پژوهشهای خلاقانه با ریسک بالا و آموزش‌های مؤثر به نسل جدید محققان و مهندسان میان رشته‌ای در برنامه ملی فناوری نانو آمریکا تأکید کرده است.
- آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی نیز در آخرین گزارش خود در این خصوص، به ارائه توصیه‌هایی در خصوص ارائه راه‌حل‌های فناوری نانو محور به دیگر حوزه‌های اولویت‌دار فدرال مانند هوش مصنوعی، کوانتوم، آب، انرژی، غذا و کشاورزی و … پرداخته است. همچنین این آکادمی بر لزوم تقویت شبکه تسهیلات مشخصه یابی و تولید، گسترش نیروی کار متنوع با کلاس جهانی و حمایت از انتقال فناوری نانو از پژوهش به محصول تأکید کرده است.
- در سال ۲۰۲۱، دفتر سیاست علم و فناوری کاخ سفید و شورای ملی علم و فناوری با توجه به ارزیابی‌ها و توصیه‌هایی که شورای مشاوران علم و فناوری رئیس جمهور و آکادمی ملی علم، مهندسی و پزشکی داشتند، ششمین برنامه استراتژیک ملی فناوری نانو را جایگزین برنامه قبلی کردند. این برنامه جدید بازه زمانی ۵ ساله آینده در آمریکا را هدف گرفته است.
- چارچوب ارائه شده در این برنامه جدید، اجزای مختلف اکوسیستم فناوری نانو در آمریکا را به یکدیگر متصل می‌کند تا این امکان را فراهم کند که نیازهای حال و آینده جامعه فناوری نانو برآورده شود. این برنامه با ساختاری مشابه برنامه‌های استراتژیک فناوری نانو قبلی امریکا دارای ۵ هدف می‌باشد و هر کدام از این اهداف دارای چند هدف فرعی هستند. برنامه جدید نسبت به برنامه‌های پیشین دارای یک هدف بیشتر است. این هدف جدید به طور صریح بر آموزش و نیروی کار تأکید دارد. همچنین با توجه به توصیه‌های ۲ نهاد ارزیاب، در برنامه جدید، وظایف اجرایی و هماهنگی بیشتری برای دفتر ملی هماهنگی فناوری نانو و کمیته فرعی علوم، مهندسی و فناوری تعیین شده است. به نظر می‌آید همچنان ایالت متحده سعی می‌کند تجربه سال‌های گذشته در سیاستگذاری علم و فناوری نانو را ادامه داده و در موارد ضروری، مکانیزم‌های جدیدی را طراحی کند.
- اولین هدف این برنامه عبارت است از «باقی ماندن آمریکا به عنوان رهبر جهانی در تحقیق و توسعه فناوری نانو». حمایت از تحقیق و توسعه فناوری نانو، قلب برنامه ملی فناوری نانو آمریکا است به نحوی که در متمم بودجه برنامه فناوری نانو آمریکا در سال ۲۰۲۱ ، تحقیقات بنیادی، بیشترین سهم (۴۴ درصد) از سرمایه گذاری این برنامه را تشکیل می دهد که نشان از تمرکز بر اکتشاف حوزه‌های نوظهور فناوری نانو در آینده دارد. بر اساس برنامه جدید، حمایت از پژوهشهای نوآورانه که منافعی را برای مردم به دنبال دارد ادامه پیدا می‌کند. همچنین توسعه پژوهشهای با ریسک بالا و دارای نتایج زیاد که می‌تواند پیشرفت‌های بزرگی در قابلیت‌های تکنیکی ایجاد کند، دنبال خواهد شد. ایالات متحده امریکا در این حوزه با رقبای نوظهوری از شرق آسیا مواجه است و از این رو نیازمند سرمایه گذاری‌های دولتی بیشتری برای حفظ برتری تاریخی خود است. اگرچه تحقیقات زیادی در چین و ژاپن در مرز علم نانو در جریان است که این برتری را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.
- دومین هدف این برنامه عبارت است از «ارتقاء تجاری‌سازی تحقیق و توسعه فناوری نانو». یکی از دغدغه‌های مهم در کشورهای مختلف از جمله آمریکا، توسعه اکوسیستم نوآوری آزمایشگاه به بازار است تا تجاری شدن علم و فناوری نانو افزایش یابد. بازار فناوری نانو آمریکا در سال ۲۰۲۱ ، US$13.2 Billion تخمین زده می‌شود، این در حالی است که چین و ژاپن به‌عنوان رقبای آینده آمریکا، در صدد توسعه بازار فناوری خود هستند. آمریکا در برنامه‌های استراتژیک قبلی خود، اهداف و برنامه‌های مختلفی برای توسعه این بازار تدوین کرده بود. در برنامه جدید، توسعه جامعه کارافرینی فناوری نانو، گسترش مشارکت عمومی- خصوصی در حوزه‌های هدف و گسترش ارتباطات در میان اکوسیستم‌های نوآوری ناحیه‌ای برای حمایت از تجاری‌سازی فناوری نانو از مهمترین اهداف فرعی در این خصوص هستند. همچنین توسعه همکاری استراتژیک میان نهادهای مختلف در این راستا تعریف خواهد شد. همچنین دفتر ملی هماهنگی فناوری نانو (NNCO) دارای یک بخش اختصاصی ارتباطات صنعتی و منطقه‌ای است که با جامعه کسب و کار فناوری نانو در تماس بوده و آن را به‌صورت فعال نظارت کرده و مورد حمایت قرار می‌دهد.
- سومین هدف این برنامه عبارت است از «فراهم کردن زیرساخت‌های پایدار برای حمایت از تحقیق و توسعه فناوری نانو». از مهمترین اهداف فرعی می‌توان به «تسهیم داده‌های فناوری نانو بوسیله دیتابیس‌ها و بست پرکتیس‌ها، توسعه ارتباطات میان امکانات پژوهش محور کاربران و نهادهای ساخت و تولید و همچنین ارتقاء فرصت‌های آموزش و یادگیری نیروی کار و گسترش زیرساخت‌های تخصصی برای آموزش نیروی کار» اشاره کرد. در بسیاری از دانشگاه‌های ایالت‌های مختلف آمریکا، مراکز، شبکه‌ها و برنامه‌های مختلفی در خصوص آموزش نیروی کار راه‌اندازی شده است.
- چهارمین هدف این برنامه، «مشارکت دادن عموم و توسعه نیروی کار فناوری نانو» است. تمرکز اهداف این برنامه بر دانش‌آموزان و معلمان بوده و درصدد آماده کردن نیروی کار برای مشاغل باکیفیت فناوری نانو محور می‌باشد. در این راستا، این برنامه، یک هماهنگ‌کننده آموزشی را برای تسهیل فعالیت‌های گروهی و هماهنگی با دیگر فعالیت‌های فدرال مستقر می‌کند. تمرکز این برنامه بر تقویت برنامه درسی دانش‌آموزان سطح k12 می‌باشد. همچنین بر اساس برنامه جدید، آموزش‌های مرتبط با فناوری نانو در چارچوب برنامه راهبردی آموزش علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات گسترش خواهد یافت.
- در نهایت، آخرین هدف این برنامه، «اطمینان از توسعه مسئولانه فناوری نانو» است. در این راستا، افزایش فهم علمی از ملاحظات محیطی، ایمنی و سلامت فناوری نانو، حمایت از به‌کارگیری اصول توسعه مسئولانه فناوری نانو در تحقیق، توسعه و تجاری‌سازی نانومتریال و محصولات نانوپدید و ارتقاء مشارکت‌های بین‌المللی به‌عنوان مهمترین اهداف فرعی این بخش دنبال خواهد شد. همچنین این برنامه، ایده جدیدی را تحت عنوان توجه به شمول، تنوع، برابری و دسترسی در توسعه مسئولانه فناوری نانو مطرح کرده و رابطی در این خصوص انتخاب می‌شود تا همکاری متخصصان مختلف را جلب کند. همچنین سازمان‌های مشارکت‌کننده در برنامه ملی فناوری نانو آمریکا به تلاش‌های خود در رابطه با ارتقای این ایده ادامه می‌دهند. به‌عنوان مثال بنیاد علم آمریکا، ۲ برنامه INCLUDES و ADVANCE را در این حوزه اجرا می‌کند.
در پایان باید گفت این برنامه، ضمن ادامه برخی اهداف اسناد قبلی، هدف‌های جدیدی را تعیین و اجرا می‌کند. به ویژه در این برنامه، مکانیزم‌های جدیدی معرفی شده است که به‌طور کامل از شرکت‌های فناوری نانو حمایت می‌شود. همچنین تأکید بر توسعه زیرساخت‌های پژوهشی برای آموزش نیروی کار آینده و تقویت ارتباطات میان نهادهای مختلف از مهمترین ویژگی‌های این برنامه است. به‌عنوان مثال در طراحی صورت گرفته، شبکه‌های فناوری نانو توانمندساز در سراسر ایالات متحده (nanoNE(x)US) نقش مهمی را در برنامه پیشگامی فناوری نانو آمریکا بر عهده خواهند داشت. برنامه راهبردی پیشگامی فناوری نانو آمریکا (۲۰۲۱-۲۰۲۶) از اینجا قابل دریافت هست.
