مروری بر امکانات RNA درمانی و چشم‌اندازهای آن

انتظار می‌رود که با استفاده موفقیت‌آمیز از واکسن‌های ضدکرونای مبتنی بر mRNA ، درمان‌های RNA در آینده نزدیک گام‌های بزرگ‌تری بردارند. در اینجا به معرفی برخی از داروها و روندهایی که چشم‌انداز درمان‌های RNA را در سال ۲۰۲۲ و پس از آن شکل می‌دهد، پرداخته می‌شود.

موفقیت واکسن mRNA در برابر کووید-۱۹، توسعه درمان‌های RNA را به شدت افزایش داده است. در سال ۲۰۲۱، بیش از ۶۰۰ درمان در حال توسعه بودند (از مرحله پیش بالینی تا مرحله پیش ثبت‌نام)، که ۷۳ درصد از این روش‌های درمانی در حال توسعه پیش بالینی بودند. ۲۰ روش در مرحله مطالعات بالینی فاز III (از جمله واکسن کووید-۱۹) بودند. در میان کارآزمایی‌هایی که واکسن‌ها را برای عفونت‌های کووید-۱۹ ارزیابی می‌کردند غالب بودند وکارآزمایی‌هایی نیز برای مقابله با عفونت هپاتیت B آغاز شده‌اند. بهترین حوزه‌های درمانی که توسط درمان‌های RNA هدف قرار می‌گیرند، مربوط به بیماری های نادر و سرطان است.

مورات کالای اوغلو، رئیس و مدیر عامل شرکت کارتسین تراپیوتیکس (Cartesian Therapeutics)، گفت: «بخش‌های مختلف صنعت زیست‌فناوری در مورد توان و مزایای درمان RNA توافق دارند. کارهای زیادی در انتقال RNA در نانوذرات مختلف به طور مستقیم به بدن انجام شده است. با این حال، یک فرصت استفاده نشده و بالقوه بزرگتر برای استفاده از سلول (به جای نانوذره) به عنوان وسیله‌ای برای تحویل و کارخانه‌ای برای تولید وجود دارد. برخلاف درمان‌های مرسوم RNA مبتنی بر نانوذرات، سلول‌درمانی RNA ممکن است با تکرار دوز حداقل ایمنی‌زایی را داشته باشد. همچنین می توان آن را به راحتی با پروتئین‌های مخصوصی مهندسی کرد. در مقایسه با سلول درمانی‌های متداول مبتنی بر DNA، سلول درمانی RNA نیمه عمر قابل پیش بینی دارد و از خطر ادغام ژنومی جلوگیری می کند. دو ویژگی که انتظار می رود آن را ایمن‌تر کند. سلول‌درمانی RNA ارزان‌تر است و درمان ترکیبی واقعی را بدون محدودیت‌های محموله ممکن می‌سازد.»

کارتسین تراپیوتیکس که در سال ۲۰۱۶ تأسیس شد، با سه فناوری در آزمایشات بالینی، پیشرو در درمان سلول RNA است. در ژانویه ۲۰۲۲، این شرکت آزمایش فاز ۱/۲a اولین درمان سلولی RNA آلوژنیک برای مولتیپل میلوما را آغاز کرد.

تنها تعداد انگشت شماری از درمان های RNA تایید شده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) وجود دارد که عمده آنها الیگونوکلئوتید و RNA مداخله گر کوچک (siRNA) کاندیدای اختلالات ژنتیکی هستند. هیچ دارو/واکسن mRNA دیگری به جز واکسن کووید-۱۹ تایید نشده است. انتظار می‌رود آزمایش‌هایی روی ده‌ها دارو یا واکسن جدید RNA در سال ۲۰۲۲ آغاز شود. در ادامه چند داروی RNA که در مرحله توسعه بالینی است معرفی می‌شوند:

AKCEA-APO(a)-LRx یک داروی آنتی‌سنس است که توسط Novartis عرضه شده و با نام TQJ230 شناخته می‌شود. این دارو برای درمان بیمارانی است که سطوح لیپوپروتئین (a) یا Lp(a) بالا داشته و بیماری قلبی عروقی ثابت شده دارند. این شرکت‌ها آزمایشات فاز سوم را در سال ۲۰۲۰ آغاز کرده‌اند.

داروی ضد تومور مغزی Oncotelic OT101، یک داروی RNA درمانی درجه یک بوده که برای لغو سرکوب‌کننده سیستم ایمنی TGFB2 طراحی شده است. این شرکت آزمایش فاز III را در سال ۲۰۱۹ آغاز کرده است. Oncotelic Therapeutics همچنین در حال بررسی این موضوع برای کووید ۱۹ است و گزارش داده است که داروی اصلی آنها، OT-101، اهداف ایمنی و اثربخشی فاز II کارآزمایی بالینی C001 در افراد مبتلا به کرونا شدید را برآورده کرده است.

Volanesorsen، محصولی از فناوری دارویی اختصاصی آنتی‌سنس، برای دو اختلال متابولیک نادر در حال توسعه است: سندرم شیلومیکرونمی خانوادگی (FCS) و لیپودیستروفی جزئی خانوادگی (FPL). این شرکت مرحله سوم آزمایش را در دسامبر ۲۰۱۹ آغاز کرده است.

Sepofarsen QR-110 شرکت ProQR Therapeutics یک اولیگونوکلئوتید مبتنی بر RNA است که برای رسیدگی به علت اصلی آموروز مادرزادی Leber طراحی شده است. این دارو برای تزریق داخل زجاجیه در چشم در نظر گرفته شده است.

Vutrisiran شرکت Alnylam Pharmaceuticals یک داروی تحقیقاتی RNAi در حال توسعه برای درمان آمیلوئیدوز با واسطه ترانس تیرتین (ATTR) است. در ژانویه ۲۰۲۲، این شرکت نتایج مثبتی را از ۱۸ ماه آزمایش در بیماران به دست آورد. Vutrisiran توسط آژانس دارویی اروپا (EMA)، آژانس تنظیم مقررات سلامت برزیل (ANVISA) و آژانس داروسازی و تجهیزات پزشکی ژاپن (PM) در دست بررسی است.

QPI-1002 اولین داروی سیستمیک siRNA است که برای پیشگیری از آسیب حاد کلیه (AKI) توسط Quark Pharmaceuticals وارد آزمایشات بالینی انسانی شده است. QPI-1002 در آمریکا و اروپا برای پیشگیری از تاخیر در عملکرد پیوند پس از پیوند کلیه طراحی شده است. فاز سوم آزمایشی در سال ۲۰۱۸ آغاز شد.

سیلنتس تیوانیسیران دارویی بر پایه RNAi است که به صورت قطره چشمی بدون مواد نگهدارنده تجویز می‌شود. به طور انتخابی تولید کانال کاتیونی بالقوه گیرنده گذرا (TRPV1) را مهار می‌کند. این شرکت نتایج مثبت فاز سوم را در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد و این مطالعه هنوز ادامه دارد.