روند رو به رشد فناوری نانو در ایران بار دیگر با برگزاری رویداد جایزه ملی فناوری نکست (نوآوری کارآفرینان سرآمد توسعه) جلوه‌ای چشمگیر یافت. در این رویداد که با هدف شناسایی و معرفی نوآوری‌های برتر حوزه فناوری نانو برگزار شد، شرکت‌های متعددی از سراسر کشور با ارائه پروژه‌های پیشگامانه به رقابت پرداختند. از میان این شرکت‌ها، چندین مجموعه با تکیه بر فناوری‌های نانویی خود موفق به کسب رتبه‌های برتر شدند و گامی بلند در جهت تحقق اهداف صنعتی و پزشکی کشور برداشتند. در اینجا، به معرفی شرکت‌های برگزیده، پروژه‌های ارائه شده و دیگر محصولات نوآورانه آن‌ها در حوزه نانو می‌پردازیم:
معرفی شرکت‌های نانویی که برنده جایزه نکست شدند
پارسا پلیمر شریف: جایزه پیشگامی برای تحول در صنعت لوله‌های پلیمری
شرکت دانش‌بنیان پارسا پلیمر شریف با طرح «ساخت آمیزه و مستربچ تولید لوله‌های پلی‌پروپیلنی تصادفی با بلورینگی اصلاح‌شده (PP-RCT)» جایزه پیشگامی رویداد نکست را به خود اختصاص داد. این پروژه خواص مکانیکی و حرارتی لوله‌ها را بهبود بخشیده و آن‌ها را برای استفاده در صنایع زیرساختی، از جمله شبکه‌های آب و فاضلاب، بهینه می‌کند. این شرکت که در سال ۱۳۸۶ با هدف تولید کامپاندهای پلیمری تأسیس شد، امروز به عنوان یکی از پیشروان صنعت پلیمر کشور شناخته می‌شود. محصولات پارسا پلیمر شریف در صنایعی همچون خودروسازی، لوازم خانگی، الکترونیک و لوله‌کشی کاربرد گسترده دارند. از دیگر دستاوردهای نانویی این مجموعه می‌توان به تولید کامپاند پلی پروپیلن بی‌صدا اشاره کرد که با استفاده از نانوذرات، لوله‌ها و اتصالات پلیمری را در برابر انتقال صدا مقاوم می‌کند. این محصولات نه تنها جایگزین مناسبی برای نمونه‌های وارداتی هستند، بلکه به کشورهای همسایه نیز صادر می‌شوند.
بسپار سازه توس: هوش مصنوعی در خدمت بهینه‌سازی لاستیک‌های نانویی
شرکت بسپار سازه توس با ارائه «نرم‌افزار داشبورد آزمایشگاه مبتنی بر هوش مصنوعی» موفق به کسب رتبه سوم در بخش فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته در رویداد نکست شد. این نرم‌افزار با تحلیل داده‌های مربوط به نانوذرات موجود در آمیزه‌های لاستیکی، خواصی مانند استحکام، انعطاف‌پذیری و مقاومت حرارتی را پیش‌بینی می‌کند و فرآیند تولید را بهینه می‌سازد. این نوآوری، زمان و هزینه آزمایش‌های فیزیکی را کاهش داده است. بسپار سازه توس به عنوان تولیدکننده تخصصی کامپاندهای لاستیکی حاوی نانوذرات، محصولات خود را در صنایع خودروسازی به کار می‌برد. از جمله این محصولات می‌توان به کامپاند لاستیک بوتادین (BR) حاوی نانوذرات برای تولید استاتور پمپ‌های صنعتی و کامپاند لاستیک طبیعی (NR) نانویی برای ساخت دسته موتور خودروهای سمند و پژو اشاره کرد. این شرکت با تمرکز بر فناوری نانو، گامی بلند در جهت افزایش عمر قطعات خودرویی برداشته است.
مواد مهندسی مکرر: سوخت پاک با نانوافزودنی‌ها
کسب رتبه دوم در رویداد نکست توسط شرکت مواد مهندسی مکرر با طرح «تولید سوخت خودرو با نانوافزودنی‌ها»، توجه بسیاری را به خود جلب کرد. این پروژه با افزودن نانوذرات به سوخت‌های فسیلی، احتراق را بهبود بخشیده و انتشار آلاینده‌هایی مانند مونوکسید کربن و ذرات معلق را تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهد. این فناوری به ویژه برای ناوگان حمل و نقل عمومی و صنایع سنگین کاربرد دارد. این شرکت که در حوزه تولید مواد پیشرفته فعال است، پیش از این نیز با ارائه افزودنی‌های نانویی برای روان‌سازی سوخت در بازار شناخته شده بود. محصولات این مجموعه در راستای کاهش مصرف انرژی و آلایندگی محیط زیست توسعه یافته‌اند.
شرکت فناوری خلاء کهربا هرچند با طرح «لایه‌های نازک اپتیکی مبتنی بر نانو» به فینال در بخش اپتیک، کوانتوم و میکروالکترونیک راه یافت، اما در جمع برندگان جایزه قرار نگرفت. این شرکت تولیدکننده تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی از جمله دوربین میکروسکوپ الکترونی EMC 16.8 و ضخامت‌سنج لایه‌های نازک FDP-D1 است.
نانو مبنا ایرانیان با ارائه «حسگرهای فوتونیکی نسل جدید» حاوی نانوذرات، رتبه سوم را در بخش اپتیک، کوانتوم و میکروالکترونیک کسب کرد. این حسگرها با دقت بالا در شناسایی مواد شیمیایی و بیولوژیکی، در سیستم‌های امنیتی و پزشکی کاربرد دارند. محصولات شاخص این شرکت شامل طیف‌سنج رزونانس پلاسمون سطحی (LSPR) و اسپکتروفتومتر UV-VIS است که در بیش از ۱۶۰ مرکز پژوهشی و صنعتی نصب شده‌اند.
شرکت نانو حسگر سازان سلامت آریا با کسب رتبه دوم در بخش زیست‌فناوری و پزشکی دقیق، جایگاه ویژه خود را در حوزه تشخیص پزشکی نشان داد. پروژه این شرکت مبتنی بر «نانوحسگرهای تشخیص مولکولی» است که امکان شناسایی سریع و دقیق نشانگرهای سرطان و بیماری‌های عفونی را فراهم می‌کند. این فناوری دقت تشخیص را تا ۹۵ درصد افزایش داده و زمان آزمایش را از چند ساعت به چند دقیقه کاهش می‌دهد. از دیگر محصولات این شرکت می‌توان به دستگاه درمان الکترواستاتیک تومورهای بدخیم (PECT) و پروب تشخیص تومور به روش امپدانس (ITDP) اشاره کرد که در مراکز درمانی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
رویداد ملی نکست نه تنها جایگاه شرکت‌های نوآور ایرانی را در حوزه فناوری نانو تثبیت کرد، بلکه نشان داد که این فناوری می‌تواند پاسخگوی نیازهای حیاتی صنایع مختلف، از زیرساخت‌ها تا سلامت باشد. شرکت‌هایی مانند پارسا پلیمر شریف و نانو مبنا ایرانیان ثابت کرده‌اند که با تکیه بر دانش بومی و همکاری با مراکز علمی، می‌توان به جایگاه‌های جهانی دست یافت. با حمایت بیشتر از این شرکت‌ها، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های فناوری نانو در منطقه تبدیل شود و سهمی چشمگیر در توسعه پایدار ایفا کند.
