پژوهشگران دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات با استفاده از نانوذرات کروی با توزیع اندازه ذرات یکنواخت که باعث می‌شود دارو روی نانوحامل، پخش همگن داشته باشد به هدفمندسازی سامانه دارورسانی که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است کمک کرده‌اند.
دارورسانی نوین به منظور هدف قرار دادن تومورهای سرطانی
با شیوع بیماری سرطان در جهان، محققان در تلاش هستند تا راهکارهایی برای کاهش اثرات جانبی داروهای ضدسرطان و همچنین افزایش اثربخشی این داروها ارائه دهند. یکی از مهم‌ترین راهکارها در این حوزه طراحی نانوحامل‌های هوشمند انتقال دارو به منظور رهاسازی کنترل‌شده داروها در بافت هدف است. پژوهشگران دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات با استفاده از نانوذرات و انجام عملیات هدفمند روی آن به انتقال داروی ضدسرطان و کاهش عوارض جانبی آن کمک کردند.
دکتر آرزو سوداگر پژوهشگر دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات در این زمینه گفت: «در سال‌های اخیر استفاده از دفع‌کننده‌های آهن از جمله دفرازیروکس در درمان سرطان در حال گسترش است. در این پژوهش سامانه دارورسانی حساس به pH بر پایه نانوذرات مزومتخلخل سیلیکا با پوشش دندریمری و درهم آمیخته شده با گلوکورونیک اسید به منظور دارورسانی کنترل شده و هدفمند دفرازیروکس به سلول‌های سرطانی طراحی شد.»
وی در رابطه با ضرورت انجام این طرح گفت: «مقاومت به داروهای ضدسرطان و وجود عوارض جانبی شدید و قیمت‌های بسیار بالا همراه با عدم موفقیت در درمان، از جمله عواملی است که موجب شد در سال‌های اخیر استفاده از سیستم‌های نوین دارورسانی مورد توجه قرار گیرد.»
سوداگر به نتایج مهم و کلیدی این کار تحقیقاتی اشاره کرد و گفت: «نانوذرات تهیه شده دارای شکل کروی هستند و توزیع اندازه‌ی ذره‌ای باریکی دارند که موجب پخش همگن دارو بر روی نانوحامل می‌شود. با عامل‌دارسازی نانوذرات مزومتخلخل سیلیکا میزان بارگذاری دفرازیروکس در مقایسه با نانوذرات مزومتخلخل سیلیکای بدون عامل افزایش پیدا کرد، همچنین قطر هیدرودینامیکی حامل سنتزشده از قطر روزنه‌های موجود در عروق خونی تومورها کمتر است. این بدان معنی است که نانوذرات تهیه شده می‌توانند با استفاده از پدیده افزایش نفوذپذیری و ماندگاری در بافت‌های توموری تجمع یابند. بررسی‌های انجام شده نشان داد ذرات درهم آمیخته شده با گلوکورونیک اسید باعث افزایش جذب سلولی شدند. نتایج حاصل از آزمون MTT روی سلول‌های سرطانی نشان دهنده سطح قابل قبولی از بقای سلولی بود که می‌تواند نمایانگر زیست‌سازگاری و غیرسمی بودن این ذرات باشد.»
وی در ادامه گفت: «دندریمر پلی آمیدوآمین به علت حساس‌بودن به pH می‌تواند نقش مؤثری در کنترل رهایش دارو در ذرات سنتزشده داشته باشد به گونه‌ای که در محیط خنثی، از رهایش پیش از موعد دفرازیروکس در بافت‌های سالم بدن و جریان خون جلوگیری می‌کند. در شرایط اسیدی پس از رسیدن ذرات به تومورهای سرطانی و واردشدن به سلول‌ها، دارو می‌تواند با سرعت بیشتری درون لیزوزوم رهایش یابد که در نهایت منجر به بهبود کارایی سیستم دارورسانی می‌شود. بار سطحی خالص مثبت ذرات بارگذاری شده با دفرازیروکس به دلیل برهمکنش‌های الکترواستاتیک بین نانوذرات دارای بار مثبت و غشا سلولی دارای بار منفی، می‌تواند موجب تسهیل ورود ذرات به درون سلول‌های سرطانی شود.»
به گفته این محقق به دلیل سطح ویژه‌ی بالای ذرات تولید شده، قابلیت بارگیری مولکول‌های دارویی افزایش پیدا کرده است و همچنین نانوحامل دارویی سنتز شده به دلیل اندازه ذرات کمتر از ۱۰۰ نانومتر با استفاده از خاصیت نفوذپذیری و ماندگاری، قابلیت تجمع در تومورهای سرطانی را یافته‌اند و باعث افزایش اثربخشی می‌شوند، همچنین استفاده از مولکول‌های قندی به عنوان عامل هدفمندسازی در سامانه دارورسانی طراحی‌شده و بهینه‌سازی بارگذاری دارو به منظور حصول بیشترین مقدار بارگذاری دارو توسط تغییر عوامل مختلف، کاهش میزان دوز مصرفی دارو و کاهش اثرات جانبی دارو از جمله مزایای این طرح است.
این طرح در مقیاس آزمایشگاهی و بر روی سلول‌های سرطانی انجام شده است و برای دستیابی به تولید صنعتی نیازمند بررسی بر روی مدل‌های حیوانی و تحقیقات بالینی بر روی انسان خواهد بود.
این پژوهش حاصل پایان‌نامه دکتری آرزو سوداگر از دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات است که با همکاری دکتر پدرام ابراهیم‌نژاد و دکتر امیر حیدری‌نسب از دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مازندران و دکتر عظیم اکبرزاده محقق انستیتو پاستور ایران انجام شده است. این طرح مقاله‌ای است با عنوان Sugar-conjugated dendritic mesoporous silica nanoparticles as pHresponsive nanocarriers for tumor targeting and controlled release of deferasirox که در مجله Materials Science and Engineering: C با ضریب تأثیر ۹۵۹/۴ ( سال ۲۰۱۹) منتشر شده است.
