در چهل‌وهفتمین دوره از جایزه ملک فیصل، دو دانشمند برجسته از کانادا و ژاپن به‌دلیل نوآوری‌های بنیادین خود در مهندسی سلولی و نانوفناوری مورد تقدیر قرار گرفتند. این مراسم که در ریاض برگزار شد، بار دیگر اهمیت علم و نوآوری را در ارتقای زندگی بشر یادآور شد.
CAR-T و نانولوله‌های کربنی، ستاره‌های مراسم جایزه ملک فیصل
در مراسمی باشکوه که روز ۱۴ آوریل ۲۰۲۵ در ریاض، عربستان سعودی برگزار شد، جایزه ملک فیصل به پاس دستاوردهای چشمگیر در حوزه‌های پزشکی و علوم، به دو چهره برجسته علمی اهدا شد. پروفسور میشل سادلان (Michel Sadelain)، مدیر بنیان‌گذار مرکز مهندسی سلولی در مرکز سرطان مموریال اسلون کترینگ (Memorial Sloan Kettering Cancer Center)، به‌خاطر توسعه درمان انقلابی CAR-T (گیرنده کیمریک آنتی‌ژن روی سلول‌های T) موفق به دریافت جایزه پزشکی شد؛ درمانی که انقلابی در ایمنی‌درمانی سرطان ایجاد کرده و افق‌های تازه‌ای در پزشکی بازساختی گشوده است.
در بخش علوم، پروفسور سومیو ایجیما (Sumio Iijima)، پژوهشگر ارشد مؤسسه ملی علوم و فناوری صنعتی پیشرفته ژاپن (AIST)، به‌دلیل کشف لوله‌های نانویی کربنی موفق به دریافت این جایزه شد؛ ساختاری که پایه‌گذار نانوفناوری مدرن به‌شمار می‌رود و تحولی شگرف در علوم مواد، الکترونیک و پزشکی رقم زده است.
پروفسور سادلان با بهره‌گیری از مهندسی پیشرفته سلولی، درمان CAR-T را توسعه داده که در آن سلول‌های T بیمار از نظر ژنتیکی دست‌کاری می‌شوند تا گیرنده‌هایی مصنوعی را بیان کنند که توانایی شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی را برای آن‌ها فراهم می‌کند. این روش، امیدی تازه برای بیمارانی است که از درمان‌های متداول نتیجه‌ای نگرفته‌اند.
نخستین درمان CAR-T در سال ۲۰۱۷ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شد و از آن زمان تاکنون، دامنه کاربرد این فناوری به سایر سرطان‌های خونی و حتی برخی تومورهای جامد گسترش یافته است.
سادلان با انتشار بیش از ۲۸۰ مقاله علمی داوری‌شده و ثبت بیش از ۶۰ پتنت، پیشگام در این عرصه به‌شمار می‌رود. او تاکنون جوایز معتبری مانند جایزه پیشرفت در علوم زیستی (Breakthrough Prize in Life Sciences)، جایزه گایردنر کانادا و عنوان پژوهشگر پراستناد Clarivate در حوزه فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کرده است.
او همچنین با هدایت پروژه‌های کلینیکی و همکاری نزدیک با شرکت‌های زیست‌دارویی، در تجاری‌سازی این درمان نقش کلیدی داشته و نسل جدیدی از پژوهشگران را در این مسیر تربیت کرده است. تلاش‌های وی برای کاهش هزینه و پیچیدگی دسترسی به درمان‌های سلولی، بر تعهد انسانی او به برابری در بهره‌مندی از نوآوری‌های پزشکی تأکید دارد.
تولد نانوفناوری مدرن با لوله‌های نانویی کربنی
در جبهه‌ای دیگر از علم، پروفسور ایجیما با کشف لوله‌های نانویی کربنی در سال ۱۹۹۱، فصلی نو در علم مواد گشود. این ساختارهای استوانه‌ای بسیار ریز که از صفحات گرافن لوله‌شده تشکیل شده‌اند، ویژگی‌هایی خارق‌العاده چون استحکام مکانیکی بالا، رسانایی الکتریکی بی‌نظیر و انتقال حرارت فوق‌العاده دارند.
او در مراسم دریافت جایزه گفت: «من این جایزه را به نمایندگی از جامعه جهانی دانشمندان حوزه پدیده‌های نانومقیاس دریافت می‌کنم.» مقاله او تاکنون بیش از ۵۸ هزار بار مورد استناد قرار گرفته است.
لوله‌های نانویی کربنی کاربردهای متنوعی در حوزه‌های مختلف یافته‌اند. در الکترونیک، این ساختارها زمینه‌ساز توسعه ترانزیستورهای سریع‌تر و کم‌مصرف‌تر و فناوری‌های نوینی چون نمایشگرهای انعطاف‌پذیر و حسگرهای پوشیدنی شده‌اند. در پزشکی، از آن‌ها برای رسانش هدفمند داروها به سلول‌های بیمار استفاده می‌شود که عوارض درمان‌های شیمی‌درمانی سنتی را کاهش می‌دهد.
همچنین CNTها در توسعه باتری‌های لیتیوم‌یونی با ظرفیت بالا، ابرخازن‌های ذخیره‌ساز انرژی‌های تجدیدپذیر، و سامانه‌های تصفیه آب برای حذف آلاینده‌ها و فلزات سنگین کاربرد دارند. صنایع هوافضا و خودروسازی نیز از این مواد سبک و مقاوم برای افزایش بهره‌وری سوخت و کاهش آلایندگی بهره‌مند شده‌اند.
در کنار تجلیل از دستاوردهای پزشکی و علمی، جایزه ملک فیصل امسال به دو پژوهشگر برجسته عربستان سعودی، پروفسور سعید السعید و پروفسور سعد الراشد، در حوزه مطالعات اسلامی اهدا شد. این دو با تحقیقات ارزشمند خود در زمینه باستان‌شناسی و شناخت مسیرهای زیارتی و شهرهای اولیه اسلامی، نقشی اساسی در حفظ میراث فرهنگی ایفا کرده‌اند.